له لێدوانێكی تایبهتدا بۆ ماڵپهڕی فهرمیی حكوومهتی ههرێمی كوردستان، سامی ئهرگۆشی سكرتێری ڕۆژنامهوانیی سهرۆك وهزیرانی ههرێمی كوردستان، ڕایگهیاند: ئێوارهی ئهمڕۆ چوارشهممه ١٨-٢-٢٠١٥، بهڕێز نێچیرڤان بارزانی سهرۆك وهزیرانی ههرێمی كوردستان به سهرۆكایهتیی شاندێكی حكوومهتی ههرێمی كوردستان بهرهو ئهنقهرهی پایتهختی توركیا بهڕێ كهوت.
لهبارهی ئهجێندای سهردانهكهشهوه گوتی: بهرێز سهرۆك وهزیران و شاندی یاوهری لهگهڵ بهڕێزان سهركۆمار و سهرۆك وهزیرانی توركیا كۆدهبنهوه و پهیوهندییهكانی ههرێمی كوردستان و برهودانی زیاتر به ههموو بوارهكانی پهیوهندی، ڕهوشی ناوچهكه و ئهو باس و بابهتانهی كه بۆ ههردوولا مایهی بایهخن، تاوتوێ دهكهن.
ههروهها گوتی: لهم سهردانهدا ههر یهكه له بهڕێزان جێگری سهرۆك وهزیران، وهزیرانی دارایی و ئابووری، سامانه سروشتییهكان و پلاندان، یاوهریی بهڕێز نێچیرڤان بارزانی دهكهن.
نازم عومەر دەباغ، ئەندامی پێشوتری مەكتەبی سیاسی یەكێتی نیشتمانی كوردستان و نوێنەری حكومەتی هەرێم لە تاران، لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ سایتی "میللەت"، ئاماژە بەوەدەكات كە بەپەیدابوونی داعش، ئێران بەپێی داخوازییەكانی هەرێمی كوردستان و بەتایبەت سەرۆكی هەرێم كاری پێویستی ئەنجامداوەو یەكەم وڵاتیش بووە كۆمەكی ناردوەو لەشەڕی داعش فریای هەرێمی كوردستان كەوتوە، جگە لەوەش لەزاخۆوە تا جەلەولاو سەعدیە كە بەرەكانی شەڕن راوێژكاری كۆماری ئیسلامی ئێرانی هەبوە و پشتیوانی لەهێزی پێشمەرگە كردوە.
ئەو دەشڵێت: ئەوەی بەدۆستی ستراتیجی 50 ساڵەی خۆمان دەزانی كە توركیا بوو لەشەڕی داعشدا نائومێدیان كردین، دەشپرسێت ئەگەر رێكەوتنی ستراتیجی هەرێم و توركیا بواری سەربازی تێدا نیە ئەی بۆچی سەربازگەی توركیا لەهەرێمی كوردستانە؟
میللەت: پشتیوانییەكانی ئێران بۆ هێزی پێشمەرگە بەتایبەت شەڕی داعش لەچ ئاستێكدا بووە؟
نازم عومەر دەباغ: ئێمە جوگرافیایەكی هاوبەشمان لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران هەیە، لە رابردوشەوە تائێستا لە قۆناغە جیاجیاكانی بزوتنەوەی رزگاریخوازی گەلی كورد، پێویستیمان بە كۆماری ئیسلامی ئێران بووە، بۆیە پێموایە ئارامی و ئاسایشی ناوچەكە، چ لەهەرێمی كوردستان، یان لە ئێران بێت پێكەوە بەستراوەیەكیان هەیە، بۆیە لەم ماوەیەدا و بە پەیدابوونی داعش، ئێران بە پێی داخوازییەكانی هەرێمی كوردستان و بە تایبەت سەرۆكی هەرێم كاری پێویستی ئەنجامداوە، لە نامەی تایبەت و بۆنەكانیشدا چەند جارێك سەرۆكی هەرێم تەئكیدی لەسەر ئەوەكردوەتەوەو سوپاسی كۆماری ئیسلامی ئێرانی كردوە كە یەكەم وڵات بووە كە لەكاتی پێویستدا بەهانای هەرێمی كوردستانەوە هاتووە.
"بەپەیدابوونی داعش، ئێران بەپێی داخوازییەكانی هەرێمی كوردستان و بەتایبەت سەرۆكی هەرێم كاری پێویستی ئەنجامداوە"
"ئێران یەكەم وڵات بووە كۆمەكی ناردوەو یەكەم وڵات بووە كە لەشەڕی داعش فریای هەرێمی كوردستان كەوتوە"
میللەت: واتە ئێران بەپێی بارودۆخەكەو مەترسیەكانی داعش هەماهەنگی هەرێم بووە؟
نازم عومەر دەباغ: چ هەرێمی كوردستان بێت یان كۆماری ئیسلامی ئێران، دوو ناو و وڵات و دوو بیركردنەوەی جیاوازن، ستراتیجیەتی هاوبەش لەنێوانیاندا هەیە، بۆیە پێویستی بەوەدەكات كە لەلێكدانەوەو بۆچوندا گرفت بێتە پێشەوە، بەڵام هەردوولا بەدوای چارەسەركردنیەوە بوون، هەمیشە هەوڵیانداوە لەكاتی پێویستدا بتوانن لەئاستی داخوازییەكاندا بن بۆ هاوكاریكردن، ئەوەی ئەمڕۆ كێشە دروستدەكات دەبڕینی هەڵوێستی سیاسیەكانە، هەروەها هاوكارییەكانە،ئەو مەترسیانەشە كە بۆ هەردوولا دروستدەبن، ئەمڕۆ ئێران، وەك گوێمان لێی دەبێت ئەمریكاش دانبەوەدادەنێت كە رۆڵی ئێران بۆ سەقامگیری ناوچەكەو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەتایبەت لەعێراق گرنگەو پێویستی بەوە هەیە هاوكاری هەبێت، ئەمڕۆ حكومەتی عێراق یەكێك لەو وڵاتانەی پشتی پێدەبەستێت لەناوچەكە كۆماری ئیسلامی ئێرانە كە ئەوەش بەڕەچاوكردنی بەرژەوەندییەكانی هەردوولا دەبێت.
لەم قۆناغەشدا نابێت ئەوەمان لەبیر بچێت كە مەترسیەكانی داعش، مەترسیەكی گەورەیە لەسەر ناوچەكە، چ لەڕێی هەرێمی كوردستانەوە بۆ كۆماری ئیسلامی ئێران، بۆیە زیاتر لەو بوارانەدا نزیكبونەوە هەیە.
"ئێران لەو ناوچانەی هەرێمی كوردستان كە راوێژكارەكانی لێبوە رۆڵی خۆی نواندوە بۆ شەڕكردن دژی داعش و پشتیوانی لەهێزی پێشمەرگە كردوە
میللەت: ئێران بەتایبەت لەزاری فەرماندە سەربازییەكانەوە چەندجارێك ئەوەی راگەیاندوە كە كاتێك داعش لەهەولێر نزیكبویەوە ئەوان نەیانهێشت هەولێر داگیربكەن؟
نازم عومەر دەباغ: دەبێت راستیەك هەیە بیزانین، جاری وەها هەیە هەندێك كەس، هەندێك لایەن ئیمكانە زیاد لەبیروبۆچونەكانی هەبێت، هەرێمی كوردستان ناكرێت ئەمە نادیدە بگرێت كە ئێران یەكەم وڵات بووە كۆمەكی ناردوەو یەكەم وڵاتیش بووە كە لەشەڕی داعش فریایی هەرێمی كوردستان كەوتوە، بەڵام بەو مانایە نیە كە 70 نەفەرەكەی ئەو توانیبێتی بەرەنگاری هەمووی بوبێتەوە، بەڵام نازانم 70 نەفەرە یان چەندە، دیارە ئەو زانیارییانە لای وەزارەتی پێشمەرگەو ئەو لایەنانەیە ئاگاداری چۆنیەتی هاوكارییەكەن، بەڵام بمانەوێت یان نەمانەوێت لەزاخۆوە تا جەلەولا و سەعدیە كە بەرەكانی شەڕن راوێژكاری كۆماری ئیسلامی ئێرانی لێیەو هەبوە، دەمێنێتەوە ئەندازەی نیازو پێویستی هێزی پێشمەرگە لەو ناوچانە بەكۆمەكی كۆماری ئیسلامی ئێران.
"لەشەڕی داعشدا ئاماژە بەهاوكارییەكی شەرمنانەی توركیا دەكرا بۆ هەرێمی كوردستان"
دەبێت ئەوەشمان لەبیر نەچێت كە تەنها ئێران نەبووە، بەڵكو لەدوای ئێران، هاوپەیمانانی دەرەوەش بەتایبەت لەڕێی راوێژكارو ئاسمانیەوە بەشداربوون لەشەڕی داعش، كە كاریگەری هەبوە، جگە لەوانیش حكومەتی عێراق لەو ناوچانە كە لەگەڵ وەزارەتی پێشمەرگە هاوكار بووە كۆمەكی سەربازی و لۆجستی كراوە، بۆیە ئەمڕۆ ناتوانین ئەوە فەرامۆش بكەین هەموو ئەو وڵاتانەی بەشدارن لەهاوكاری هەرێمی كوردستان هەر لەئێرانەوە تا دەگاتە ئەمریكاو وڵاتانی تریش، هەرچەندە دواتریش ئاماژە بەهاوكارییەكی شەرمنانە دەكرا لەلایەن توركیا بۆ هەرێمی كوردستان، بەڵام ئێران لەو ناوچانەی هەرێمی كوردستان كە راوێژكارەكانی لێبوە رۆڵی خۆی نواندوە بۆ شەڕكردن دژی داعش و پشتیوانی لەهێزی پێشمەرگە كردوە.
میللەت: تێگەیشتنی ئیران بۆ هەردوو ناحیەی جەلەولاو سەعدیە چۆنۆ؟ قازانج و زیانەكانی چیە؟
نازم عومەر دەباغ: قازانج و زیان لەهەموو كارێكدا لێكدانەوەو زیرەكی و ئاڕاستەی سەركردایەتی سیاسیە بەرانبەر بەو كێشانەی دێتە پێش، بەتەئكید كە ئێران پشتیوانی لەهەرێمی كوردستان و پێشمەرگە دەكات لەبەر خاتری چاوی ڕەشی هەموو لایەكمان نیە، بەڵكو لەبەر خاتری پاراستنی ئەو بەرژەوەندیانەیە كە بەهاوبەش لەگەڵ یەك دەتوانین بیپارێزین ئەمە بەشێكێتی، بەشەكەی تری دوو جۆرە هاوكار هەیە، هاوكاریەك هەیە لەچوارچێوەی عێراق وەكو ئێران، لەبەرئەوەی ئەمِرۆ شیعەی عێراق حكومەتیان لەدەستە، هاوكاری ئێرانیش بۆ كورد بۆ ئەوەیە كە باڵانسی نێوان كوردو سوننەو شیعە رابگرێت، بۆیە هەموو ئەوانە لێكدانەوەی دەیەوێت بۆ ئەوەی ئایندەی ناوچەكە مسۆگەر بكرێت بەوەی ئارامی و ئاسایش تێدا بێت.
ناوچەكانی جەلەولاو سەعدیە ناوچەیەكن كە نزیكن لەسنوری ئێران، خاڵی تەماسی شەڕی داعش و ئێرانە، هێرشی داعشیش بۆ سەر هەرێمی كوردستان لەناوچەكانی مادەی 140وە دەستیپێكرد، ناوچەكانی مادەی 140یش، ناوچەیەكن كە هەمیشە ناوچەیەكی كێشەی گەرم بووە، بەتایبەت لەنێوان هەرێم و ناوەند كێشەی لەسەر بووە، ئێران تەئكیدی كردۆتەوە كە دەستوەرناداتە كێشە ناوخۆییەكانی عێراق، مادەی 140و مافی چارەی خۆنوسین ئەوانە بابەتێكی ناوخۆییە، كەسیش ناتوانێت ئەوە نادیدە بگرێت كە ئەو جۆرە لێكدانەوەو بۆچونانە تا ئەو رادەیە كە بەرژەوەندییەكانی خۆی ناكەوێتە مەترسیەوە.
"لەزاخۆوە تا جەلەولاو سەعدیە كە بەرەكانی شەڕن راوێژكاری كۆماری ئیسلامی ئێرانی لێیەو هەبوە"
جەلەولا و سەعدیە نزیكترین ناوچەن بەئێران، چالاكردنی داعش لەعێراق جۆرێكە لەفشار بۆ سەر ئێران، چونكە نزیكبونەوەی داعش لەهەرێمی كوردستان بۆ نزیك سنوری ئێران مەترسیە بۆ ناو كۆماری ئیسلامی ئێران، هاوكات هەر لایەنەو بەپێی بەرژەوەندییەكانی خۆی لەعێراق بوونی هەیە، بۆیە بە بڕوای خۆم بابەتی سەعدیەو جەلەولا تەنها نیە، بەشێكی دەگەڕێتەوە بۆ هەموو ئەو شوێنانەی مادەی 140 دەیگرێتەوە، بەشێكیشی دەگەڕێتەوە بۆ ئەو سیاسەتەی كە حكومەتەكانی پێشوی عێراق لەو ناوچانە سیاسەتی راگواستنیان كردوە لەو ڕێیەوە نفوزی شیعە یان سوننە زیادیكردوە، نەك هەر لەبنەماوە ئەوانە لەوێ بووبن، بۆیە ئەمڕۆ مامەڵكردن لەگەڵ ئەم كێشەیە، مامەڵەیەكی قورسەو دەبێت سەركردایەتی سیاسی كورد جارێكی تر ئەو رسكانە نەكاتەوە، وەك لەپێش و دوای داعش بۆی هاتە پێش، وەك دەبینین دەوڵەتێكی وەك توركیا كە لەسەر زاری كەسانی یەكەم و دووەمی ئەو وڵاتە گوێمان لێیە كە دەڵێن دەوڵەتی كوردی لەناوچەكە نا ئارامی دروستدەكات، لەكاتێكدا بیروبۆچونەكانی سەركرداریەتی سیاسی كورد ئەوە بووە كە مافی چارەی خۆنوسین بۆ گەلی كورد، مافێكی ڕەوایەو كاری بۆ كردوە، بۆیە نابێت جارێكی تر خۆمان توشی ئەو كێشانە بكەینەوە كە ڕێگا چارەمان نزیك نیە، یان هێزی ئەوەمان نیە ئەمە دابین بكەین، بەر لەوەی بانگەشەی بۆ بكەین و پلەكانی دروستنەكرابێت، ئەگەر دروستبوو ئەوكاتە خۆت بخەیتە نێو ململانێیەك كە چۆن بەرژەوەندییەكانی خۆت و ئایندەت دابین بكەیت.
میللەت: تێڕوانینی ئێران لەسەر جیابونەوەی هەرێمی كوردستان چۆنە، ئەوان بە چ شێوەیەك لێكدانەوە بۆ ئەو بابەتە دەكەن؟
نازم عومەر دەباغ: پێموایە ئێران لەسەرەتاوە یەك سیاسەتی هەبووەو تائێستاش ئەو سیاسەتەی هەیە، ئەویش لەگەڵ پاراستنی یەكپارچەی خاكی عێراقە، ئەمەش سیاسیەتێكی ڕوون و ئاشكرایە، جار كورد قبوڵی بێت یان نا، ئەوەی ئێمە بەدۆستی ستراتیجی 50 ساڵەی خۆمان دەزانی كە توركیا بوو لەشەڕی داعشدا بەوتەی بەرپرسانی كورد نائومێدیان كردین، ئەمڕۆش بە ڕاشكاوی قسەی خۆیان دەكەن.
هاوپەیمانانیش كە ئەمڕۆ فڕۆكەكاكانیان لەفڕۆكەخانەكانی كوردستانەوە هەڵدەستن و بۆردومانی داعش دەكەن تەئكید لەسەر یەكپارچەی خاكی عێراق دەكەن، ئەگەر ئەوە لەناوەرۆكدا لێكدانەوەی بۆ بكەین ئەمە لەلای كورد قبوڵ نەبێت، كە هەمووی فشار دەكات لەگەڵ یەكپارچەی خاكی عێراق بێت، بەڵام هەرێمی كوردستان لەدەقەی 90دا پێڕاگەیشت بەشداری لەحكومەتی عێراقی یەكپارچەی كرد، سەركردەكانی كورد كە لەبەغدان دەستیان بەقورئانداداوە كە یەكپارچەی خاكی عێراق بپارێزن،واتە سیاسیەتی بانێكەوە دوو هەوا بەڕێوەناچێت، دەبێت پەرچە كرداری ئەو قسانە نەكەین كە خەڵك دەیكات، دەبێت واقع بینبین كە چیمان پێدەكرێت، پێش ئەوەی ئەو بەرچەكردارانە بنوێنین كە خەڵك پێمان دەڵێن.
ئەوەی گرنگە بۆ ئەمڕۆی هەرێمی كوردستان یەك وتاری سیاسیە، ئایا توانیومانە ئەوە بكەین، نەك بۆ حكومەتی كوردی داهاتوو، بەڵكو بۆ ئەوەی ئێستا دەمانەوێت بیپارێزین، هەروەها توانیومانە یەك هێزی پێشمەرگە دروستبكەین، كە پێشمەرگە لەهەرێمی كوردستان لەجەلەولاو سەعدیەوە تا دەگاتە زاخۆو شەنگال لە هەر شوێنێكدا هەر كەسێك هەست بەوە بكات شكستی پێشمەرگەیەك لەشەنگال شكستی پێشمەرگەیە لەجەلەولا سەعدیە، بەپێچەوانەشەوە،بەداخەوە نەمانتوانیوە ئەوە بكەین، وەزیری پێشمەرگەی حكومەتی هەرێم كە سەر بەلایەنێكە كە تادوێنی ئۆپۆزسیۆن بوو ئەمڕۆ لەدەسەڵاتە ئەگەر سەیری بكەیت ئامادەبوونی لەو كۆبوونەوانەی چارەنوسی بەرەكانی شەڕ دیاریدەكەن چەندە بەرانبەر بەئامادەبوونی فەرماندەی هێزێك و لایەنێك، لەوانەیە ئەو فەرماندەیە بەرپرسی كۆمپانیایەكی گەورە بێت لەهەرێمی كوردستان.
دەبێت خۆمان لەگەڵ خواستی گەلی كورد بین، هێزی پێشمەرگە بەتەواوی یەكبخەین، وتاری سیاسیمان یەكبخەین، بەرنامەیەكی ستراتیجیمان هەبێت بۆ سەركەوتن و پلە پلە بڕۆین، بەڵام ئێمە خۆمان رێگا بۆ دوژمن دادەنێین، بەر لەوەی بزانێت ئێمە چی دەكەین.
"هیچ كەسێك جورئەتی ئەوە ناكات بڵێ من سەربەخۆی كوردم ناوێت"
میللەت: چەندجارێك سەرۆكی هەرێم و بەرپرسانی كورد باسیان لە راگەیاندنی دەوڵەتی كوردی كردوە، ئێران تا چەند لەگەڵ دروستكردنی دەوڵەتی كوردیدایە؟
نازم عومەر دەباغ: هیچ كەسێك جورئەتی ئەوە ناكات بڵێ من سەربەخۆی كوردم ناوێت،ئەمڕۆ مافی چارەی خۆ نوسین، مافێكی رەوایەو بڕیاری مافی چارەی خۆنوسی خۆت بدەیت، ئەوانەشی بونەتە دەوڵەت و هێز لەناوچەكەدا لەكورد بەتواناترو زیرەكتر نەبوون، بەڵام لێرەدا دەگەڕێمەوە بۆ كەسێكی وەك جەنابی مام جەلال، ئەو رۆژانەی چوە بەغداو بوو بەسەرۆك كۆمارو وتی حكومەتی كوردی خەونێكی دوورە، خەڵك گاڵتەی پێدەهات، بەڵام كێ هەبوو زیاتر لەمام جەلال هەوڵی بۆ ئایندەی كورد دابێت؟، كێ هەیە لەمام جەلال زیاتر توانای دبلۆماسی خۆی بەكارهێنابێت بۆ ئەوەی لەئایندەدا كورد ببێت بە دەوڵەت، پیاوێكی وەها بۆ قۆناغەكە قسەدەكات، بەڵام كاری بۆ ئایندەیە.
ئەمڕۆ بەداخەوە دەیبینین هێزە سیاسیەكان لەبچوكترین حزبەوە تا دەگاتە هەمووی رەنگدانەوەی كارەكانیان، رەنگدانەوەی حزبییە، لەناو حزبیشدا رەنگدانەوەی تاكە، تاكێك فكرو بەرنامەی خۆی پێشكەشدەكات بەبێ ئەوەی بیر لەمەترسییەكانی بكاتەوە لەسەر ئایندەی خۆی و حزبەكەی و میللەتەكەی، چەندین ساڵە لەنەورۆزو بۆنەكاندا باسلەوەكراوە شتێك لەپێشە خەڵك پێشبینی ناكات، حكومەتی كوردی لەئایندەیەكی نزیكدا رادەگەیەنرێت، بەڵام كرداری و واقعی پێچەوانەی ئەو قسانەیە، بۆیە ئەوەی گرنگە لەمەودوا قسەی خۆمان نەدۆڕێنین، وەك كوردەوەی خۆمان دەڵێ (خەنجەر تا لەكالانا مەترسی خۆی هەیە، كە هێناتەدەرو راینەوەشێنی مەترسی نیە)، ئێمە ئەوەندە ئەو خەنجەرەمان دەرهێناوە خەڵك بەجدیمان لێوەرناگرێت، تۆ دابنیشتە حزبایەتی و بەرژەوەندییە تاكیەكان وەلا بنێ، دوركەوتنە لەبەرژەوەندییە تایبەتیەكان، دوركەوتنەوە لەكاری بازرگانی لەسیاسەتدا، بەڵكو یەك وتاری سیاسی و یەك هێزی پێشمەرگە، بۆ بەكاربردنی ناوخۆی نەبێت.
ئەوەتا برادەرانی فراكسیۆنی پارتی لەپەرلەمانی كوردستان، ئەو هەموو شەهیدو بریندارەی یەكێتی و لایەنەكانی تر لەشەڕی داعشدا داویانە كەچی زۆر بەڕاشكاوی دەڵێ شەڕی داعش لەگەڵ پارتییە، شەڕی داعش لەگەڵ كوردە، لەگەڵ سەردەمی پێشكەوتنە، ئەوەی لەفەرەنسا داعش پەلاماری دەدات پارتییە؟، ئەوانەی لەبەرژەوەندیاندایە پشتیوانی داعش بكەن بۆ بەرژەوەندییەكانی خۆیان دەیان جوڵێنن، كاتێك هەرێم بیری لەسەربەخۆی ئابوری دەكردەوە هاتن ئەم شەڕەیان بۆ هەرێم دروستكرد، ئێستاش شەڕەكە توانای كوردی تێدا دەڕوات، گەنجی كوردی تێدا شەهید دەبێت، سەروەت و سامانی كوردی تێدا دەڕوات لەمكاتی بێ موچەییەدا، دەبێت بەشێكی داهاتەكەت بۆ شەڕی داعش خەرجبكەیت، بۆیە داعش شەڕی هەمومان دەكات، ئەگەر پارتی بشكێت واتە یەكێتی شكاوە، ئەگەر یەكێتی بشكێت یانی گۆڕان دەشكێت، گۆڕانیش بشكێت لایەنەكانی تر دەشكێن، كەسێك دڵخۆش نەبێت بەسەركەوتن كە هی هەموانە، كەسێكیش دڵخۆش نەبێت بەشكست كە هی هەموانە.
"وڵاتێك بۆ ماوەی 50 ساڵ هەموو هێلكەكانی خۆی بخاتە ناو سەبەتەی ئابوری ئەو وڵاتە دەبێت لەكاتی مەترسییەكاندا پارێزگاریشی لێبكات"
میللەت: حكومەتی هەرێم گرێبەستێكی 50 ساڵەی ئابوری بەتایبەت نەوتی لەگەڵ توركیا ئیمزاكردوە، هەڵوێستی ئێران لەسەر ئەو رێكەوتن چۆنە؟
نازم عومەر دەباغ: ئێران تائێستا رێگر نەبووە لەوەی هەرێمی كوردستان گەڵ كێ گرێبەستی نەوتی دەكات، خۆشی یەكێك بووە لەو وڵاتانەی چەند پرۆژەیەكی هەبوو بۆ ئەوەی هاوكار بێت لەبواری نەوت و غازدا لەهەرێمی كوردستان، ئەمە بەندە بەوەی كام وڵات لەگەڵت راستگۆیە، ئێمە لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران بەهیچ شێوەیەك رامان نەگەیاندوە كە رێكەوتنی ستراتیجی 50 ساڵەمان هەیە، بەڵام لەگەڵ توركیا رامانگەیاند، پرسیاریش ئەوەیە رێكەوتنی ستراتیجی 50 ساڵەی ئابوری لەبواری نەوت و وزە لەگەڵیدا ئایا رێكەوتنی ستراتجی سەربازی لەگەڵ دەبێت یان نا؟ بەتەئكید دەبێت رێكەوتنی ستراتیجی سەربازی لەگەڵ بێت، چونكە وڵاتێك بۆ ماوەی 50 ساڵ هەموو هێلكەكانی خۆی بخاتە ناو سەبەتەی ئابوری ئەو وڵاتە دەبێت لەكاتی مەترسییەكاندا پارێزگاریشی لێبكات، وەك دەبینین ئەمریكا لەسەر كوەیت و سعودیەو قەتەر چی ناكات، ئەی بۆچی توركیا لەسەر نەوتی هەرێمی كوردستان نەیكرد، ئەگەر رێكەوتنی ستراتیجی هەرێم و توركیا بواری سەربازی تێدا نیە ئەی بۆچی سەربازگەی توركیا لەهەرێمی كوردستانە؟، ئەگەر مۆڵەتمان بەهێزێك دابێت لەهەرێمی كوردستان بێت، هەر خۆی ببپارێزێت و هەرێم نەپارێزێت ئەمە لەپەیوەندییەكان و سیاسیەتدا مانایەكی تر دەدات.
"ئەگەر رێكەوتنی ستراتیجی هەرێم و توركیا بواری سەربازی تێدا نیە ئەی بۆچی سەربازگەی توركیا لەهەرێمی كوردستانە؟"
بۆیە ئەو گۆڕنكارییانەی ئێستا دەیبینین لەناوچەكە كورد بەشێوەیەكی كاتی لەناو یارییەكەدایە، سەركردایەتی سیاسی كورد نەیتوانیوە بەستراتیجیەتی مەحكەم پەیوەندییەكانی خۆی لەگەڵ ئێران، یان توركیا یاخود ئەمریكا دروست بكات، تەنانەت لەگەڵ بەغداش، چەند ساڵە حكومەتمان هەیەو نەوت بەرهەمدێنین و دەبینە خاوەنی ئابورییەكی سەربەخۆ، ئەوە راگەیەنرا جارێكی تر مومكین نیە بگەڕێینەوە بەغدا، سۆمۆمان قبوڵ نیە،بەڵام ئێستا كۆمپانیای سۆمۆ ئێمەی قبوڵ نیە، لەو نەوتەی فرۆشتمان چەند موچەمان پێدابین كرد، ئەمە جێی پرسیارە، تەنها ئەوانەی سودمەند بوون وڵاتی دراوسێ یان كۆمپانیای ناوخۆیی بوون كە لەپشت یارییەكەوەن.
"ئاڵوگۆڕی ئابوری نێوان هەرێم و ئێران گەیشتبوە زیاتر لەچوار ملیار دۆلار، بەڵام كە داعش پەیدا بوو بڕەكەی بۆ دوو ملیار دۆلار هاتەخوارەوە"
میللەت: پەیوەندییە ئابورییەكانی نێوان هەرێم و ئێران لە چ ئاستێكدایە، بەتایبەت كە شەڕی داعش داعش بووە، هەروەها پەیوەندیە ئابورییەكانیشی لەگەڵ عێراق؟
نازم عومەر دەباغ: پەیوەندییە ئابورییەكانی نێوان هەرێم و كۆماری ئیسلامی ئێران، بەتایبەت شەڕی داعش كێشەی دروستكرد بۆ چالاكییە ئابورییەكان لەخاڵە سنورییەكان، بەڵام ماوەیەك روو لەهەستانەوەیە، پەیوەندییە ئابورییەكانیش باشن، ئەوەی هەرێم داوایكردبێت، ئێران هەوڵیداوە بۆی جێبەجێ بكات، تەنانەت لەماوەی رابردودا لەگەڵ وەزارەتی نەوتی ئێران، بەتایبەت لەگەڵ بەرپرسی پەیوەندییەكانی نێودەوڵەتی ئاغای حەسەن فەیروز قسەم كردو تەئكیدی لەسەر ئەوەكردەوە رۆژانە لەم قۆناغەدا دەتوانن بەشێك لەپێداویستی گازو گازوائیل بۆ وێستگە كارەباییەكانی هەرێم دابین بكەن، وەڵامەكەشیان دەدەینە حكومەتی هەرێم.
"وەزارەتی نەوتی ئێران ئامادەن لەم قۆناغەدا دەتوانن پێداویستی گازو گازوائیل بۆ وێستگە كارەباییەكانی هەرێم دابین بكەن"
تا ساڵی رابردوو ئاڵوگۆڕی ئابوری نێوان هەرێم و ئێران گەیشتبوەت نزیكەی چوار ملیارو 500 ملیۆن دۆلار، بەڵام كە داعش پەیدا بوو بڕەكەی بۆ دوو ملیار دۆلار هاتەخوارەوە، بەڵام لەگەڵ عێراقدا بڕەكەی زیاترە، چونكە خاڵی سنوری زیاترە.
میللەت: پەیوەندییەكانی ئێران و حكومەتی عێراق چۆنە؟ بەتایبەت پەیوەندییەكانیان لەسەردەمی نوری مالیكی و ئێستاش حەیدەر عەبادی؟
نازم عومەر دەباغ: كۆماری ئیسلامی ئێران لەپەیوەندییەكی باشدایە لەگەڵ عێراق، هەر لەسەردەمی سەرۆك وەزیران ئیبراهیم جەعفەری یان نوری مالیكی تا سەرۆك وەزیرانی ئیستا حەیدەر عەبادی، ئێستاش ئەو پەیوەندیانە بەردەوامە، ئێران هەموو هەوڵێكی داوە پارێزگاری لەحكومەتی ئێستای عێراق بكات، بەتایبەت كە لایەنی شیعە سەرۆكی حكومەتیان بەدەستەوەیە، كوردیش سەرۆك كۆمارە، سوننەش سەرۆكی پەرلەمانی بەدەستەوەیە، كاتێكیش سەرۆكی پەرلەمان كە سوننەیە سەردانی ئێرانی كرد رازی بوو لەسەردانەكەی، وەزری بەرگری عێراقیش بەهەمان شێوە كە سەردانی ئێرانی كرد رازی بوو لەسەردانەكەی.
میللەت: كاریگەری شەڕی سوریا لەسەر مەسەلەی عێراق و هەرێمی كوردستان، هەروەها پاڵپشتی ئێران بۆ سوریا چۆنە؟
نازم عومەر دەباغ: هەموو وڵاتێك بەپێی بەرژەوەندییەكانی خۆی لەوڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەگەڵ روداو كێشەكان مامەڵە دەكات، ئێرانیش بەهەمان شێوە، بۆیە ئێران هەر لەسەرەتای هەڵگیرسانی جەنگی سوریاوە رایگەیاندوە پشتگیری لەبەشار ئەسەد دەكەن، پشتیوانیشی كردو ئەنجامەكەشیمان بینی، هەموو ئەو وڵاتانەشی وتیان بەشار ئەسەد لەماوەی 30 رۆژدا دەكەوێت، ئەوە سێ ساڵیشی تێپەڕاندو نەكەوت، هۆكاری مانەوەشی پشتیوانیەكانی ئێران بوو، هاوكات ئەو پشتیوانیانەشی ئێران لەهەرێمی كوردستانی كردوە دیار بووە، بەتایبەت لەگەڵ هاتنی داعش.
"بەداخەوە شێوازی ئیشكردنی ئێمەش تاكی و حزبیە زیاتر لەوەی شێوازی حكومی بێت"
میللەت: رۆڵی نوێنەرانی حكومەتی هەرێم لەئێران چۆن بوە، تا چەند توانیویەتی هەماهەنگی لەنێوان هەردوولا دروستبكات؟
نازم عومەر دەباغ: رۆڵی ئێمە وەك نوێنەرایەتی حكومەتی هەرێم بەتایبەت لەم دواییانەدا نایشارمە كە رونكردنەوەو هەماهەنگی كردن كارئاسانی كردن بووبێت بۆ زیاتری بەرەو پێشچونی پەیوەندییەكان، شێوەی پەیوەندییەكانی ئێستاش دەبینین لەوڵاتانی ئەورپا یان بڵێن تاران دێنە هەرێم و كارەكانی خۆیان دەكەن و دەڕۆن، جاری وەها هەبوو نوێنەری حكومەتی هەرێمی لەگەڵ بووەو زۆرجاریش لەگەڵی نەبووە، بەداخەوە شێوازی ئیشكردنی ئێمەش تاكی و حزبیە زیاتر لەوەی شێوازی حكومی بێت، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا وەك نوێنەرایەتی حكومەتی هەرێم رۆژانە بۆ چارەسەركردنی كێشەكان بەدواداچونمان كردوە، بۆ پتەوكردنی پەیوەندییەكان یان گەیاندنی پەیامەكان ئەگەر پێمان وترابێت كاری خۆمان كردوە.
میللەت: پەیوەندییەكانی نێوان ئێران لەگەڵ پارتی، هەروەها لەگەڵ حكومەت و لایەنەكان چۆن؟ هەست بەهیچ ساردییەك دەكەن؟
نازم عومەر دەباغ: هەستم بەساردی پەیوەندییەكانی نێوان ئێران و پارتی دیموكراتی كوردستان نەكردوە، نەك لەگەڵ پارتی بەڵكو لەگەڵ سەرجەم لایەنەكان، چونكە نوێنەرایەتی حكومەتی هەرێم لەتاران راستە نوێنەرایەتی حكومەتە،بەڵام نوێنەری هەموو حزب و لایەنە سیاسیەكانی هەرێمی كوردستانیشی تێدایە، جێگرەكەم پارتییە، ئەندامەكانی تریش نوێنەری یەكگرتوو، كۆمەڵ، سۆسیالیست، بزوتنەوەی ئیسلامی تێدایەو رۆژانەش كە پێكەوە دادەنیشین كەسیان گلەی ئەوەیان نەكردوە بڵێن پەیوەندیەكانمان لەگەڵ ئێران ساردی تێكەوتووە.
"هەستم بەساردی پەیوەندییەكانی نێوان ئێران و پارتی دیموكراتی كوردستان نەكردوە"
قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان رایگەیاند، "توركیا وڵاتێكی گرنگە بۆ هەرێمی كوردستان وپەیوەندی نێوان هەردوولا چەندین قۆناغی بەخۆیەوە دیوە كە بەشێكیان نهێنی بوون لەسەردەمی سەخت ودژوار وزۆرجاریش گەیشتۆتە رادەی رووبەڕووبوونەوە وهەڕەشە وئەمڕۆش هەرێمی كوردستان پەیوەندی بەهێز وهەمەڕەهەندی لەگەڵ توركیادا هەیە ".
جێگری سەرۆكی حكومەت لەمیانەی وتارێكیدا لەكۆنفڕانسی ئەنستتیوتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ توێژینەوە (MERI) كە لەبارەی پەیوەندی نێوان هەرێمی كوردستان وتوركیا رێكخرابوو باسكردنی ئەم بابەتەی بە "پرسێكی گرنگ بۆ باسكردنی ئایندەی ناوچەكە لەقەڵەمدا".
قوباد تاڵەبانی نیشانیدا لەنەوەدەكانی سەدەی بیستەم كاتێك سەركردەكانی كورد سەردانی توركیایان دەكرد "بەشێوەیەكی نهێنی ودوور لە چاوی راگەیاندن لەگەڵ سەرۆكی ئەوسای توركیا توركوت ئۆزاڵ كۆ دەبوونەوە وپەیوەندی ئەوكاتی توركیا وسەركردایەتی سیاسی كوردستان لەئاستێكی باشدا بوو بەڵام لەوكاتەدا تەنانەت وشەی كوردستان لەم وڵاتەدا لەخۆیدا تاوانێك بوو بەپێچەوانەی ئێستا كە بەشێوەیەكی زۆر كراوە وراشكاوانە باسی پەیوەندی نێوان هەرێمی كوردستان وتوركیا".
جێگری سەرۆكی حكومەت تیشكی خستە سەر ڕەهەندی ئابووری لەپەیوەندی نێوان هەردوولا كە لەكۆتایی نەوەدەكانی سەدەی بیستەم پەرەی سەند وژمارەیەكی زۆری كۆمپانیای توركی هاتنە كوردستان هاوكات باسی بارودۆخی ئێستای عیراق كرد لەدوای هێرشەكانی داعش ونیشانیدا "پەراوێزخستنی پێكهاتەی سوننە لەعیراق ئەم بارودۆخەی دروستكرد بۆیە بەرەنگاربوونەوەی ئەم رێكخراوە تیرۆریستیە تەنها بەڕێگەچارەی سەربازی نابێت وئەركی سەرەكی ئەم بەرەنگاربوونەوەیەش دەكەوێتە سەر حكومەتی عیراق بەدروستكردنی كەشێكی سیاسی كەتیایدا هەموولایەك قبووڵی یەكتر بكات لەنێو عیراقدا".
ئاماژەی بەوەشدا توركیا ئێستا لەمەترسیەكانی ئەم بارودۆخە تێگەیشتوە كە ئەگەر بەردەوام بوو "داعش تەنها بەخاكی عیراق وسوریا ولوبنان رازی نابێت بەڵكو بۆ خودی توركیاش دەبێتە هەڕەشە".
هەر لەم رێوڕەسمەدا دلاوەر عەلائەدین سەرۆكی پەیمانگا لەوتەیەكدا دووپاتیكردەوە" بەهۆی بارودۆخی ئێستا بەوپێیەی ناوچەكە بەتەواوی كەوتۆتە نێو هەڕەشەیەكی گەورەوە بەتایبەتی دوای سەرهەڵدانی هێزی توندڕەو كە هیچ نەتەوە ووڵاتێك بەسەلامەتی لێی دەرناچێت ئەگەر رێوشوێنی یەكگرتوو بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەم تیرۆریستانە نەگیرێتەبەر".
هاوكات دووپاتیشیكردەوە لەم كۆنفڕانسەدا "نوخبەیەكی ناسراوی توركیا كە داڕێژەری سیاسەتی ئەم وڵاتەن ولەگەڵ داڕێژەرانی سیاسەت لەهەرێمی كوردستان".
پەیمانگای (MERI) لەمانگی نۆڤەمبەری 2014 دا دیاڵۆگێكی لەبارەی ئاشتەوایی بۆ پێكهاتەكانی ناوچەكە رێكخست وگرنگی تایبەتی بەپەیوەندیەكانی نەتەوەكانی كوردستان وهێزە ناوچەییەكانی وەكو توركیا وئێران وپێكهاتەكانی دیكەی عیراق دا بەباسكردنی كاریگەری سیاسەتی ئەم دەوڵەتانە لەسەر كوردستان وچارەنووسی ئەم هەرێمە.
هەر لەدرێژەی ئەو كۆنفڕانسەدا چەندین دانیشتن وپانێڵ پێشكەشكران بەبەشداری چەندین بەرپرسی سیاسی وئیداری حكومەتی هەرێمی كوردستان وژمارەیەك لەبەرپرس وئەكادیمیستانی توركیا.
له دیدارێكدا بهڕێز وهزیرى دهرهوهى هۆلهندا كه جارى یهكهمه سهردانى ههرێمى كوردستان دهكات، خۆشحاڵى به سهردانى كوردستان و سهرسامیى خۆى به پێشكهوتنهكانى ههرێمى كوردستان نیشان دا و دهستخۆشى له حكوومهت و خهڵكى كوردستان كرد كه له سهرهتاى ڕاپهڕینى ئازارى 1991 و دواى ڕووخانى ڕژێمى بهعسهوه له 2003، ههرێمى كوردستان پێشكهوتنى زۆر گهورهى بهخۆیهوه بینیوه و له ههموو بوارهكاندا پێشكهوتووه.
له دیدارهكهدا دوایین پێشڕهوى و سهركهوتنهكانى پێشمهرگه له شهنگال و ناوچهكانى دهوروبهرى باسیان لێوه كرا و بهڕێز وهزیرى هۆڵهندى پیرۆزبایى سهركهوتنهكانى له بهڕێز سهرۆك وهزیران كرد و خۆشحاڵیى خۆى به پێشڕهوییهكانى پێشمهرگه نیشان دا. ههروهها پشتگیریى مرۆیى و سهربازیى وڵاتهكهى بۆ ههرێمى كوردستان دووپات كردهوه و ئاماژهى به چالاكییه سهربازییهكانى هۆڵهندا له شهڕى دژى تیرۆردا كرد و تیشكى خسته سهر بهشداریكردنى هێزه ئاسمانییهكانى هۆڵهندا لهو هێرشانهدا كه هاوپهیمانیى نێودهوڵهتى دژى داعش ئهنجامیان دهدات. ههروهها تیشك خرایه سهر ڕهوشى ئاواره و پهنابهران له ههرێمى كوردستان.
پهیوهندییهكانى ههرێمى كوردستان و هۆڵهندا بهشێكى دیكهى دیدارهكه بوو كه تیایدا ههردوولا خواستى خۆیان بۆ برهودان بهو پهیوهندییانه و به تایبهتیش لهو بوارانهدا كه بۆ ههردولا گرنكن، دووپات كردهوه، وهك بوارهكانى ئابوورى و بازرگانى و كشتوكاڵ و هاوكارى له كهرتى وزهدا. ههروهها باس له كار و چالاكییهكانى كۆمپانیا هۆڵهندییهكان له ههرێمى كوردستان و چۆنیهتیى بهرهوپێشبردن و كاركردنى زیاتریان كرا.
دوایین ڕێككهوتنى حكوومهتى ههرێمى كوردستان و حكوومهتى فیدرال و ههنگاوهكان بۆ چارهسهركردنى تهواوى كێشهكانى نێوان ههولێر و بهغدا، ڕۆڵى ههرێمى كوردستان له بنیاتنانهوهى عیراقى دواى 2003 و پهیوهندییهكانى ههرێمى كوردستان لهگهڵ وڵاتانى دراوسێ، پرسى كورد و پرۆسهى ئاشتى و چارهسهرى له توركیا، پێشهاتهكانى ناوچهكه و سووریا و ڕووبهڕووبوونهوهى تیرۆر و كاریگهرییهكانى شهڕى داعش له ناوچهكه، چهند بابهت و تهورێكى دیكهى دیدارى ههردوولا بوون. دواى ئهوهش له كۆنگرهیهكى ڕۆژنامهوانیى هاوبهشدا تیشكیان خسته سهر ناوهڕۆكى دیدارهكه و وهڵامى رۆژنامهنووسانیان دایهوه.
له سهرهتاى كۆنگره ڕۆژنامهوانییهكهدا بهڕێز نێچیرڤان بارزانی سەرۆك وهزیرانى هەرێمی كوردستان، هۆڵەندای بە وڵاتێكی گرنگ بۆ كوردستان له قهڵهم دا، بەتایبەتی لەو كاتە سەختانەی سهرهتاى نهوهدهكان و سهدهى ڕابردوو كه هەرێمی كوردستان پیایدا تێپهڕی و لە كاتی ئێستاشدا وەك ئەندامێكی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆرستانی داعش و یارمەتیدانی پێشمەرگەی كوردستان.
بهڕێز سهرۆك وهزیران خۆشحاڵیی خۆی بە سەردانی بهڕێز كۆندەرس نیشان دا و ئاماژەی بەوەدا كه ئەمە یەكەمجارە وەزیری دەرەوەی هۆڵەندا سەردانی هەرێمی كوردستان دەكات و گوتی:
بە خێر بێن، ڕۆژتان باش،
خۆشحاڵین ئەمڕۆ بەیانی پێشوازیمان لە جەنابی وەزیری دەرەوەی هۆڵەندا كرد، كە جەنابیان یەكەمجارە سهردانى كوردستان دهكهن و ئێمە ئەم هاتنەی بەڕێزیان بۆ هەرێمی كوردستان بە پشتگیریی گەلی كوردستان و عیراق بە شێوەیەكی گشتی دەبینین. هۆڵەندا یەكێك بووە لەو وڵاتانەی لە سەرەتای ساڵی 1991ـەوە بەشداری لە یارمەتیدانی هەرێمی كوردستان كردووە و بەشێك بووە لە هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی ئەوكات بۆ پاراستنی هەرێمی كوردستان و ئێستاش جارێكی دیكە بەشێكە لەو هاوپەیمانییە نێودەوڵەتیەی لە دژی تیرۆریستان هەیە، بۆ پشتگیریی عیراق و هەرێمی كوردستان.
ئێمە لەو كۆبوونەوەیەدا لەسەر كۆمەڵێك تەوەر قسە و باسمان كردووە كە یەكێكیان، چۆنیەتیی مەشقپێكردن و ڕاهێنانی هێزی پێشمەرگە بوو. پرسى دووەمیش: چۆنیەتیی پێشكەشكردنی یارمەتیی مرۆیی و هاوكاری بۆ هەرێمی كوردستان بوو، هەروەها چۆنیەتیی بەشداریكردنی هۆڵەندا لە پێشخستن و یارمەتدانی كوردستان لە ڕووی ئابووریەوە.
بە شێوەیەكی گشتی كۆبوونەوەكەمان زۆر باش بووە، بە ناوی حكوومەتی كوردستان بەخێرهاتنی جەنابی دەكەین، و ئەویش خۆشحاڵیی خۆی دەربڕیوە، بەتایبەتی لەم كاتەدا كە سهردانى كوردستانی كردووە، هاوكاتە لەگەڵ ئەو سەركەوتنانەی هێزەكانی پێشمەرگە لە بەرەكانی شەڕ بەدەستیان هێناوە.
لای خۆیەوە، وەزیری دەرەوەی هۆڵەندا وێڕای خۆشحاڵی بە سەردانی كوردستان و پیرۆزبایی لە گەلی كوردستان و پێشمەرگە، دووپاتی كردەوە كه وڵاتەكەی هەمیشە لە یارمەتیدانی هەرێمی كوردستان بەردەوام دەبێت، بە تایبەتی لە بواری وزە و كشتوكاڵدا و تیشكی خستە سەر بەرنامەی سەردانەكەی بۆ هەرێمی كوردستان و ئەو دیدارانەی بە نیازە ئەنجامی بدات و گوتی: زۆر سوپاس، جەنابی سەرۆك وەزیران، سوپاسی ئەو پێشوازیەتان لێ دەكەم كە لە من و شاندی هۆڵەندیتان كرد. زۆر خۆشحاڵم بەوەی كە یەكەمجارە سەردانی هەرێمی كوردستان دەكەم، بە ڕەچاوكردنی پردی پەیوەندییەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و هۆڵەندا، خۆشحاڵین ببینین ئەم پەیوەندییە پێش دەكەوێت و لە دوو قۆناغی جیادا بەیەكەوە بووین، لە نەوەدەكان و ئێستاش.
ئێمە كۆبوونەوەیەكی باشمان لەگەڵ سەرۆك وەزیران و حكوومەتی هەرێمی كوردستان هەبوو، تیایدا باسمان لە تیرۆری داعش كرد، خۆشحاڵیش بووم بەوەی كۆمەڵگەی ئێوە ئامادەییی خۆی بۆ پێشوازیكردن لە ژمارەیەكی زۆری ئاوارە و پەنابەر نیشان داوە و دەستخۆشی لە گەل و حكوومەتی ئێوە دەكەین، بۆ ئەو پێشوازییە لەو پەنابەر و ئاوارانەی ناوەوە و دەرەوەی عیراق، بە تایبەتى سووریا.
لێرەدا دەمەوێ پیرۆزبایی لە سەرۆكی هەرێمی كوردستان و سەرۆك وەزیران بكەم بە بۆنەی ئەو سەركەوتنەی لە دژی داعش بەدەستی هێنا لەو ماوەیەی دواییدا. هێزەكانی ئێوە هێزی باش و ئازا و پیشەگەرن و ئەو سەركەوتنانە زۆر مەزن بوون، بە تایبەتى لە شوێنێكی وەك شهنگال كە خەڵكێكی زۆری تیادا كوژرا، خەڵكێكیش تووشی ئازار و ئەشكەنجە بوون.
ئێمە لە هۆڵەندا پشتگیرییەكی تەواوی گەلی عیراق دەكەین و لەو چوارچێوەیەشدا لە گەلی كوردستان. لە ڕێگەی فڕۆكەی F16 ـهوه كە بەشدارییان لە چالاكییە سەربازییەكان كردووە بۆ شەڕی دژی تیرۆر و لەناوبردنی داعش. لە بەرنامەشماندایە كار بۆ ڕاهێنان و مەشقپێكردنی هێزە سەربازییەكان بكەین لە عیراق و كار بۆ ناردنی 100 ڕاهێنەر و شارەزا لەم بوارهدا دەكەین. ڕاستە ئێوە هێزی ئازا و شەڕكەرتان هەیە، بەڵام زۆر جار بە هۆی نەبوونی ئامێری تایبەت بۆ پشكنین، بە تایبەتی بۆ پشكنینی مین و بۆمبی چێندراو، تووشی زیان دەبن.
ئێمە لەو گفتوگۆیانەی لەگەڵ سەرۆك وەزیران كردمان، خۆشحاڵین بەوەی باسی زۆر شتمان كرد كە بۆ هەردوولا گرنگن و مایەی خۆشحاڵیمانە هەردوولا پابەندیی خۆمان بەو پرسانە دووپات كردهوه كە باسمان لێ كردن و هیوادارین بتوانین پەیوەندییەكانمان زیاتر بەرەو پێشەوە ببەین، بە تایبەتیش لە بواری ئابووریدا. ئێمە چالاكیی بازرگانیی باشمان لێرە هەیە و هیوادارین باشتر و زیاتریش ببن.
هەر لەو كۆبوونەوەیەدا باسی پرسی وزەمان كرد و باوەڕی تەواوم هەیە كە دەرفەتی زۆر هەیە بۆ هۆڵەندا و حكوومەتی هەرێمی كوردستان كە خۆی، خۆی بەڕێوە دەبات، بتوانین پەیوەندییەكانمان چاكتر و چالاكتریش بكەین. هاوبەشیمان بۆ شەڕی دژی داعش دەبێتە هۆی ئەوەی پەیوەندییەكانمان زیاتر و درێژتر و بەردەوامتریش بن.
پاش نیوەڕۆی ئەمڕۆش سەردانی كامپێك دەكەم كە ڕێكخراوی MAG كاری لەسەر دەكات بۆ هۆشیاركردنەوە و ئاگاداربوون لە زەرەر و زیانەكانی مین. هەروەها سەردانی كامپی بەحركەش دەكەم، لەو سەردانانەشدا ئێمە هۆشداری دەدەینە هاووڵاتیان كە لە مەترسییەكانی مین و بۆمبی چێندراو ئاگادار بن و زۆر بە پەرۆشەوەم جارێكی دیكە بگەڕێمەوە كوردستان، لە بارودۆخێكدا كە ترس و نیگەرانیی داعشی تیادا نەمابێت.
من لە یەكەمین سەردانمدا بۆ هەولێر دیدێكی باش و ئهرێنیم لەبارەیەوە وەرگرت و بە بەراوردكردن لەگەڵ بارودۆخی نالەباری ئەوسای ناوچەكە لەساڵی 1991 و دوای ڕووخانی ڕژێم لەساڵی 2003، پەرەسەندنەكانی هەرێمی كوردستان سەرنجیان ڕاكێشام و هیوادارم جارێكی دیكە بێمە ئێرە و پێشكەوتنی زیاتریش ببینم.
بهڕێز وەزیری دەرەوەی هۆڵەندا لە وەڵامی پرسیارێكدا لەبارەی بەشداریی وڵاتەكەیهوه لە شەڕی دژی داعش، ڕوونى كردهوه كه فڕۆكەی F16 ی تایبەت بە سوپاسی هۆڵەندا، چالاكانە بەشداریی شەڕی دژی داعشیان كردووە و پاڵپشتیی پێشكەوتنەكانی پێشمەرگەی كردووە، ئەمە جگە لە دابینكردنی جلوبەرگ و كەرەستەی پێویست بۆ پێشمەرگە، كه ئەمەش ورەی زیاتر بە پێشمەرگە دەدات. هاوكات باسی لە بەرنامەی ڕاهێنان و مەشقی تایبەتی لە ڕێگەی وڵاتەكەیانەوە بۆ پێشمەرگە كرد و دووپاتی كردەوە ئەوان دەیانەوێ هەوڵەكانیان لەمبارەیەوە پیشەگەرانە بێت.
بەڕێز نێچیرڤان بارزانی، سهرۆك وهزیرانى ههرێمى كوردستانیش لە وەڵامی پرسیارێكدا لەبارەی وادەی مەشقپێكردنی پێشمەرگە له لایەن هۆڵەنداوە كە بۆ ماوهى ساڵێكە و دهكرێت نوێ بكرێتهوه یان نا؟، گوتی: بەشداریكردنی هۆڵەندا یارمەتیدەرێكی باشە بۆ هەرێمی كوردستان لەم بوارەدا. كارەكە دەستپێكێكی باشە بۆ یەك ساڵ بەپێی بڕیاری پەرلەمانی هۆڵەندا و حكوومەتیش پێیەوە پابەندە و ئەگەر دوای ئەوە پێویست بوو، دهكرێ داوای زیاتر مانەوەیان بكەین بۆ یارمەتیدانی زیاتری پێشمەرگە.
وەزیری دەرەوەی هۆڵەندا ڕوونی كردەوە، وڵاتەكەی یەكێكە لە وڵاتە كۆمەكبەخشە گەورەكانی جیهان لە ڕووی پێشكەشكردنی یارمەتیی مرۆییهوه بۆ ئاوارەكانی ناوخۆ كە لە ئاكامی تیرۆری داعش، یانیش بە هۆكاری دیكەوه لە ناوچەكە، ئاوارە بوون. ئاشكراشی كرد كه لە میانی ساڵی 2014 دا وڵاتەكەی زیاتر لە 100 ملیۆن دۆلاری خهرج كردووە و لە ساڵی داهاتووشدا ئهم بڕه هاوكارییه زیاتر دەبێت. ههروهها باسى لهوه كرد كە بۆ عیراق نزیكەی 17 ملیۆن یارمەتیی مرۆیی هەبووە، ئەمە جگە لە هاتنی دوو كاروانی دیكەی یارمەتیی مرۆیی.
هەروەها گوتی : ئێمە بە ڕوونی بە پەرلەمانمان ڕاگەیاند، ئەو پارەیەی تەرخان كراوە، مەشق و ڕاهێنانی پێشمەرگە دەگرێتەوە لە هەرێمی كوردستان، ئەمە جگە لە هێزی سەربازیی تایبەت لە بەغدا و جگە لە چالاكییە ئاسمانیەكانیش بۆ پاڵپشتیی هێزەكانی پێشمەرگە.
هاوكات وەزیری دەرەوەی هۆڵەندا ستایشی پێشكەوتنی ئابووریی هەرێمی كوردستانی كرد كە لە كاتێكی سەختدا هاتوونەتە دی و خۆشحاڵیی خۆیشی بە گەیشتنی هەولێر و بەغداى بە ڕێككەوتنی سەرەتایی بۆ چارەسەركردنی گرفتەكانی نێوانیان نیشان دا و بە ڕێگایەكی نوێی لە قەڵەم دا بۆ دەستپێكردنەوەی چالاكیی ئابووری و بازرگانی و دووپاتیشی كردەوە هۆڵەندا لەم بوارەدا دەتوانێت زۆر شت پێشكەش بكات.
لە بارەی سەركەوتنەكانی پێشمەرگەش لەدەڤەری شهنگال، بهڕێز سەرۆك وهزیران دەستخۆشی لە پێشمەرگە كرد و سوپاسی كردن كە لەم پرۆسەیەدا بەشدار بوون و گوتی: ئێمە سڵاو بۆ پێشمەرگە قارەمانەكان دەنێرین، دەستیان، چاویان ماچ دەكەین و دەشزانین كارێكی زۆر سهختیان كرد، بەڵام زۆر بە سەركەوتوویی، وەك دەشزانن ئەم پرۆسەیە بە سەرپەرشتیی ڕاستەوخۆی جەنابی سەرۆك بارزانی بووە و لە هەموو شوێنەكانیش جەنابیان بە وردی چاودێری كردە و ئۆپەراسیۆنەكانی پێشمەرگهى كردووە، بەڵام شهنگال بۆ ئێمە وەكوو كورد پرسێكی یەكجار زۆر گرنگە و تەنانەت بۆ جەنابی سەرۆكیش گرنگ بوو خۆی لەو مەسەلەیەدا بەشدار بێت.
سوپاس بۆ خوا ناوچەیەكی یەكجار زۆر لە دەستی ئەوان ڕزگار بوو، ههرچهنده تا ئێستا ناوشارى شهنگال بە تەواوی كۆنترۆڵ نەكراوە، بەڵام پێشڤەچوون هەیە و بە هیوای ئەوەین پەنا بەخوا لە زووترین كاتدا گوێمان لە هەواڵی خۆش ببێت و ئەمەش زیاتر بۆ فەرماندە سەربازیەكانی ئەوێ بەجێ دەهێڵم تا ئەوان قسەی لەسەر بكەن. بەڵام بە شێوەیەكی گشتی لە ماوەى ڕابردوودا ئەم سەركەوتنە یەكێك بووە لەو سەركەوتنە گەورانەی پێشمەرگە بە دەستی هێناوە و ئەمڕۆ هەم جەنابی وەزیر و جەنابی سەرۆك كۆمارى عیراق و سەرۆك وەزیران عهبادی، پیرۆزباییى ئهم سەركەوتنەیان كرد و ئەم سەركەوتنەش نەك تەنها بۆ كوردستان، بەڵكوو بۆ هەموو عیراقیش یەكجار زۆر گرنگ بووە.
لە بارەی ئایندەی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیداری هەرێمی كوردستانیشهوه، بەڕێز نێچیرڤان بارزانی گوتی: گرنگترین شت ئەوە بوو ئەو ناوچانە لە دەستی تیرۆریستانی داعش پاك كرانەوە، ئەمە لە بەرژەوەندیی عیراق و هەرێمی كوردستان و هەموو لایەكدایە. بۆ ئێمە جارێ ئەمە گرنگ بوو، لەبارەی گەڕانەوەشیانهوه بۆ هەرێمی كوردستان، ئهوا دەستووری عیراق ئەم پرسەی دیاری كردووە و نەخشەڕێگای بۆ جێبەجێكردنی داناوە و ئێمەش پابەندی ئەم ماددە دەستووریە دەبین. پاككردنەوەی ئەم ناوچانە لە تیرۆریستانی داعش بێگومان لە بەرژەوەندیی هەرێمی كوردستان و عیراق و هەموو پێكهاتەكانی عیراقدا دەبێت.
ئێوارهی ئهمڕۆ 19ی دیسهمبهری 2014، بهڕێز نێچیرڤان بارزانی سهرۆك وهزیرانی ههرێمی كوردستان، له كۆشكی كۆماریی نوێی سهرۆكایهتیی كۆماری توركیا ’’ئاك سارای’’، له لایهن بهڕێز ڕهجهب تهییب ئهردۆغان سهركۆماری توركیاوه پێشوازی لێكرا.
له كۆبوونهوهیهكدا بارودۆخ و ڕهوشی ئێستای عیراق و ناوچهكه به گشتی و پێشهاتهكانی جهنگی دژی تیرۆر و پێشڕهوییهكانی دوو ڕۆژی ڕابردووی پێشمهرگه له دهوروبهری شهنگال و ناوچهی زوممار تاوتوێ كرا و بهڕێز ئهردۆغان وێڕای دهربڕینی خۆشحاڵی به سهركهوتنهكانی پێشمهرگه، ههروهها هیوای سهركهوتن و پێشڕهویی بهردهوامی بۆ پێشمهرگه خواست.
دوایین ڕێككهوتنی نێوان حكوومهتی ههرێمی كوردستان و حكوومهتی فیدرالی عیراق، بهشێكی دیكهی دیدارهكه بوو. لهمبارهیهوه بهڕێز ئهدۆغان پیشتگیریی خۆی بۆ ڕێككهوتنهكه دووپات كردهوه و دهستخۆشی له ههردوولا كرد، ههروهها هیوای خواست ڕێككهوتنهكه ببێته سهرهتای چارهسهركردنی تهواوی كێشهكانی ههولێر و بهغدا.
بهڕێزان نێچیرڤان بارزانی و ئهردۆغان، پهیوهندییهكانی ههولێر و ئهنقهرهشیان خسته بهر باس و داكۆكییان له فراوانكردن و برهودانی زیاتر به پهیوهندییهكان كردهوه، به تایبهتیش لهو بوارانهدا كه بۆ ههردوولا جێگهی بایهخن.
درهنگانی پێنجشهممه 20ی نۆڤهمبهری 2014، بهڕێز نێچیرڤان بارزانی سهرۆك وهزیرانی ههرێمی كوردستان، له فڕۆكهخانهی نێودهوڵهتیی ههولێر، پێشوازی له بهڕێز ئهحمهد داوود ئۆغلو سهرۆك وهزیرانی توركیا و شاندێكی باڵای یاوهری كرد كه به یاوهریی ژمارهیهك له وهزیر و ڕاوێژكار و بهرپرسان، سهردانی ههرێمی كوردستان دهكات.
بڕیار وایه سهرلهبهیانیی ههینی ههردوو سهرۆك وهزیران كۆببنهوه و دوای ئهوهش بهرله نیوهڕۆ بهڕێز سهرۆك وهزیرانی توركیا لهگهڵ بهڕێز مهسعوود بارزانی سهرۆكی ههرێمی كوردستان كۆببێتهوه.
بهڕێز سهرۆك وهزیرانی توركیا و شاندی یاوهری سهرلهبهیانیی ئهمڕۆ به سهردانێكی فهرمی گهیشتبووه بهغدا و لهگهڵ سهرۆك وهزیران و سهركۆمار و بهرپرسانی عیراقی دیدار و كۆبوونهوهی ئهنجام دا.
سەرلەبەیانیی ئەمڕۆ هەینی 21ی نۆڤەمبەری 2014، بەڕێز نێچیرڤان بارزانی سەرۆک وەزیرانی هەرێمی کوردستان، لەگەڵ بەڕێز ئەحمەد داوود ئۆغلو سەرۆک وەزیرانی تورکیا و شاندی یاوەری کۆبووەوە.
لە کۆبوونەوکەدا کە بەڕێزان قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆک وەزیران و وەزیرانی ناوخۆ، پێشمەرگە، دارایی و ئابووری، پلاندانان، شارەوانی و گەشتوگوزار، کاروباری پەرلەمان و وتەبێژی فەرمیی حکوومەتی هەرێمی کوردستان ئامادەی بوون، بارودۆخی عیراق و هەرێمی کوردستان و ناوچەکە و دوایین پێشهاتە ئەمنی و سەربازییەکان و بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و شەڕی دژی داعش تاوتوێ کران. هەروەها کێشەکانی هەولێر و بەغدا و هەوڵەکان بۆ چارەسەرکردنیان و پەیوەندییەکانی تورکیا لەگەڵ عیراق و هەرێمی کوردستان و برەودان بە پەیوەندییە بازرگانی و دیپلۆماسی و سیاسییەکان، خرانە بەر باس.
بەرێز داوود ئۆغلو تیشکی خستە سەر دیدار و کۆبوونەوەکانی لە بەغدا و ئەنجامی سەردان و کۆبوونەوەکانی بە ئەرێنی لە قەڵەم دا، هەروەها ئاماژەی بەوە دا کە تێڕوانینی بەغدا بۆ هەرێمی کوردستان و چارەسەرکردنی کێشەکان ئەرێنییە و دامەزرانی کابینەی نوێی حکوومەتی عیراقی بە دەرفەتێک بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و چارەسەرکردنی کێشەکان زانی. جەختیشی لەوە کردەوە کە تورکیا لە هەموو بوارەکاندا لە هاوکاریی هەرێمی کوردستان و عیراق بەردەوام دەبێت.
درهنگانی شهوى ڕابردوو بهڕێز ئهحمهد داوود ئۆغلو سهرۆك وهزیرانی توركیا و شاندێكی باڵای یاوهری له فڕۆكهخانهى نێودهوڵهتیى ههولێر له لایهن بهڕێز نێچیرڤان بارزانی سهرۆك وهزیرانى ههرێمى كوردستانهوه پێشوازى لێكرا.
نیوهڕۆى ئهمڕۆ دووشهممه 29ى ئهیلوولى 2014، بهڕێز نێچیرڤان بارزانى سهرۆك وهزیرانى ههرێمى كوردستان و شاندى یاوهرى له ئیستانبول لهگهڵ بهڕێز ئهحمهد داوودئۆغلو سهرۆك وهزیرانى توركیا كۆبوونهوه.
له دیدارێكدا ڕهوش و پێشهاته سیاسى و سهربازییهكانى عیراق و ههرێمى كوردستان و پرسى پێكهاتنى كابینهى نوێى حكوومهتى عیراق و بهشداریى ههرێمى كوردستان له حكوومهتهكهدا، ههروهها بارودۆخى ناوچهكه و ڕۆژههڵاتى ناوهڕاست به گشتى تاوتوێ كرا و تیشك خرایه سهر شهڕ و ڕووبهڕووبوونهوهى پێشمهرگه لهگهڵ تیرۆرستانى داعش و، باس له گرنگیى دروستبوونى هاوپهیمانیى نێودهوڵهتى بۆ لێدان و نههێشتنى تیرۆرستان و پشتگیریى جیهان بۆ پێشمهرگه له جهنگى دژى تیرۆردا كرا.
ڕهوشى مرۆیى و بارودۆخى ئاواره و پهنابهران له ههرێمى كوردستان و بههاناوهچوونیان له لایهن حكوومهت و خهڵكى ههرێمى كوردستان و كۆمهڵگهى نێودهوڵهتییهوه بهشێكى دیكهى دیدارهكه بوو، كه تیایدا بهڕێز نێچیرڤان بارزانى جهختى له پێویستیى ئاوڕدانهوهى زیاترى عیراق و كۆمهڵگهى نێودهوڵهتى له ئاواره و پهنابهران كردهوه و، وێڕاى سوپاسكردنى توركیا بۆ كۆمهك و هاوكارییه مرۆییهكانى، دووپاتى كردهوه كه ههرێمى كوردستان چاوى لهوهیه توركیا له ڕووى مرۆییهوه هاوكاریى زیاترى ئاوارهكان بكات.
له دیدارهكهدا ههردوو سهرۆك وهزیران پهیوهندییهكانى ههولێر و ئهنقهرهیان خسته بهر باس و، داكۆكییان له خواستى دوولایهنه بۆ بهرهوپێشبردنى پهیوهندییه ئابوورى و بازرگانى و سیاسییهكان و، بهردهوامیى هاوكارى و ههماههنگیى بوارى وزه و سهرچاوه سروشتییهكان له نێوان ههرێمى كوردستان و كۆمارى توركیادا كردهوه، بۆ ئهم مهبهستهش ههردوولا تهواوى ئامادهییان بۆ پێشكهشكردنى ههموو ئاسانكارییهك نیشان دا.
له لایهكى دیكهوه شاندى یاوهرى بهڕێز سهرۆك وهزیرانى ههرێمى كوردستان كه له بهڕێزان قوباد تاڵهبانى جێگرى سهرۆك وهزیران، ئاشتى ههورامى وهزیرى سهرچاوه سروشتییهكان، ڕێباز حهملان وهزیرى دارایى و ئابوورى، عهلى سندى وهزیرى پلاندانان، فهلاح مستهفا بهرپرسى فهرمانگهى پهیوهندییهكانى دهرهوه و سهفین دزهیى وتهبێژى فهرمیى حكوومهتى ههرێمى كوردستان پێكهاتبوون، ئهمڕۆش له چهندین پانێلى جیاجیا و لهسهر چهندین بابهتى جۆراوجۆر، بهشدارییان له چالاكییهكانى كۆڕبهندى ئابووریى جیهاندا كرد.
بهڕێز نێچیرڤان بارزانى سهرۆك وهزیرانى ههرێمى كوردستان دوێنێ یهكشهممه 28ى ئهیلوولى 2014، به داوهتێكى فهرمیى بهڕێزان سهرۆك وهزیرانى توركیا و سهرۆكى كۆڕبهندى ئابووریى جیهان بۆ بهشداریكردن له كار و چالاكییهكانى كۆڕبهندهكه، به یاوهریى شاندێكى حكوومى، سهردانى توركیاى كرد و دوێنێ دواى بهشداریكردنى له ڕێوڕهسمى كردهنهوهى كۆڕبهندهكهدا، له ئیستانبول لهگهڵ بهڕێز ڕهجهب تهییب ئهردۆغان سهركۆمارى توركیا و بهرلهوهش لهگهڵ دامهزرێنهر و سهرۆكى كۆڕبهندى ئابووریى جیهان بهڕێز پرۆفیسۆر "كلاوس شواب" كۆبووهوه. ههروهها دوێنێ ئێواره لهگهڵ ژمارهیهك له سهرۆك و سهرۆك وهزیران و سهركردهى وڵاتانى جیهان كه بهشدارییان له كۆڕبهندهكهدا كردووه، لهسهر بانگهێشتى بهڕێز سهركۆمارى توركیا، بهشدارى له ئێوارهخوانێكى تایبهتدا كرد.
دوایین هەواڵەکان
- سهركۆمارى توركيا بهردهواميى پشتگيريى وڵاتهكهى بۆ عێراق و ههرێمى كوردستان دووپات كردهوه
- پەیامی سەرۆک نێچیرڤان بارزانی لە ساڵیادی ڕۆژنامەگەریی کوردیدا
- نێچيرڤان بارزانى: دهبێ نيشتمان كۆكهرهوهى ههموومان بێت
- سهرۆك نێچيرڤان بارزانى لهگهڵ باڵيۆزى يهكێتيى ئهورووپا كۆبووهوه
- سهرۆكى ههرێمى كوردستان پێشوازى له باڵيۆزى فهرهنسا كرد
- سهرۆك نێچيرڤان بارزانى پێشوازى له باڵيۆزى بهريتانيا كرد
- سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان پێشوازی لە باڵیۆزی بەریتانیا لە عێراق دەکات
- عەباس غەزالی: نووسین و چاپکردنی "فەرھەنگیی زارەکیی موکریان" شانازییەکی بێ پایانە
- پەیامی پیرۆزبایی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان بەبۆنەی جەژنی نەورۆز
- سهرۆكى ههرێمى كوردستان نامهيهكى پيرۆزبايى له وهزيرى دهرهوەى توركياوه پێدهگات