ڕوداوە سیاسیەكان رۆژ لەدوای رۆژ رەنگدانەوە و دەركەوتەكان و هۆكارەكان زیاتر دەبێت. لەدوای چەندین ساڵ ڕاپەرین و هەڵبژاردن و دروستكردنی حكوومەتی هەرێمی كوردستان و حكوومەتی عێراقی فیدراڵ و تازە رۆژ لە دوای رۆژ قەیران و گەندەڵییەكان زیاتر دەبێت و نارەزاییەكانی كۆمەڵانی خەڵكی كوردستان تا دەگاتە عێراقیش زیاتر دەبێت و خۆی كشاندووە بە خۆپیشاندان و نارەزایەتی كۆمەڵانی خەڵك.
كۆمەڵانی خەڵكی كوردستان داوادەكەن و سەركردە و پارتە سیاسیەكان دەبێت گوێیان لێ بگرن و خۆیان تەكان بدەن لە پێناوی بەدیهێنانی داخوازییەكانیان و دانانی پلان و پێشنیار و پرۆژە بۆ جێبەجێ كردنی داخوازییەكان و ڕوبەروبوونەوەی گەندەڵی ...
ئەدی ئەو هەموو سەركردە مەزن و خاوەن ئەزموون و ڕابوردوو لە كوێن؟ و كام پرۆژەیان پێشكەش كردووە بە نووسین؟ تەنها لە ڕێگای ڕاگەیاندنەكان چەند وشەیەك دەگوترێت ئەویش ئەبێ بەرامبەر بە گەندەڵی و گەندەڵكاران بوەستینەوە و ئەبێت و نابێت ... قەیرانەكان چارەسەر بكەین و پرسی نەوت شەفاف بێت و هێزی پێشمەرگە یەك بخرێت و بەشداری ... هتد.
لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە؛ ئەدی نابێت یەكێك لەو سەركردانە بێت و جورئەت بە خۆی بدات وەكوو پێشمەرگەیەكی قارەمان چۆن پەلاماری دوژمن دەدات و چاوەرێی شەهیدبوون و سەركەوتنە؛ ئاوها ڕاشكاوانە راكانی دەربڕێت و بیكاتە پڕۆژە؟
ئەوەی ئەم كارەی كرد مەگەر دكتۆر بەرهەم نییە؟ كە بوێرانە هات بە نووسین پرۆژەیەكی دیاریكراوی پێشكەشكرد. ئەدی باشە مەگەر ئەم پرۆژەیە وەڵامی هەموو ئەو دروشمانە نییە كە داوای سازان و چارەسەری كێشەكان و قەیرانەكان دەكرێت؟ ئەو پێشنیار و رێگاچارەسەر دەستنیشان دەكات.
دەكرێت پرسیارێك بكەین بۆ ئەوانەی پڕۆژەكە ڕەتدەكەنەوە چ بنەمایەكیان بۆ ڕەتكردنەوە هەیە؟ ...
یان هەر ئەوەیە رڕەتكردنەوە بۆ ڕەتكردنەوەیە یان بۆ پێشكەش كردنی پڕۆژەیەكی تازەیە؟
ئەگەر باس لە درێژكردنەوەی ماوەی سەرۆكی هەرێم دەكرێت خۆ پڕۆژەكە هیچی لەم بارەیەوە تێدانیە. باشە ئەوانەی لە ( ٣٠ ی حوزەیران ٢٠١٣ ) ماوەی درێژكردنەوەیان ئەنجامدا چ پڕۆژەیەكی چاكسازی بۆ چارەسەری قەیرانەكانیان پێ بوو؟
ئەگەر هەموو دژی خۆسەپاندن و تاكڕەوی ببنەوە ئەی سازان لەسەر چی دەكرێت و كێ هەیە ببێتە ناوبژیوان؟ وە لەهەر لایەك كەمێك كەم بكرێتەوە و لە داوا هاوبەشەكان پڕۆژەیەكی هاوشێوەی پڕۆژەكەی دكتۆر بەرهەم پێشكەش بكەن.
لێرەوە دەست خۆشی لە بوێری و سیاسەتی دكتۆر بەرهەم دەكەم و ئومێد دەكەم ئەوانەی پڕۆژەكەی دكتۆر بەرهەم ڕەتدەكەنەوە پڕۆژەی خۆیان بۆ سازان و چارەسەریی قەیرانەكان و بەرەنگار بوونەوەی گەندەڵی و یەكخستنی هێزی پێشمەرگە و ئاسایش و یەك ووتاری پێشكەش بكەن.
ئومێد دەكەم نمونەی دكتۆر بەرهەم لە پێشكەشكردنی پرۆژەی چاكسازی و رێگا چارە بۆ سازان و قەیرانەكان زیاد و زیاتر بێت؛ بۆ ئەوەی سیاسییەكانی تر و جەماوەر دادوەری بكەن كە كامیان باشتر و ساز ترە.
ئیلنا: ئاستی هاوکارییه ئابوورییهکانی ئێران و حکومهتی ههرێم، گرفتهکانی نێوانیان و کاریگهری قهیرانی داعش لهسهر هاوکارییه ئابوورییهکان، بابهتی وتووێژی پهیامنێری ئاژانسی "ئیلنا" بوو لهگهڵ "نازم دهباغ" نوێنهری حکوومهتی ههرێمی کوردستانی عێراق له تاران.
هاوکاری ئێران و ههرێمی کوردستانی عێراق مێژووییهکی دێرینی ههیه، به پێی قوڵایی و پانتایی مێژوویی ئهم هاوکارییهی نێوان ئێران و کوردستانی عێراق، چاوهڕوان دهکرێت ئهم بابهته له بواری ئابووریشذدا رهنگدانهوهی پێویستی ببێت. بهڵام ئاماره ئابوورییهکان ئهمه ناگهیهنێت.
ئاستی هاوکارییه ئابوورییهکانی ئێران و حکومهتی ههرێم، گرفتهکانی نێوانیان و کاریگهری قهیرانی داعش لهسهر هاوکارییه ئابوورییهکان، بابهتی وتووێژی پهیامنێری ئیلنا بوو لهگهڵ نازم دهباغ، نوێنهری حکومهتی کوردستانی عێراق له تاران.
ئیلنا:دوای گهشهکردنی داعش له ناوچهکهدا، گهشهی ئابووری ههرێمی کوردستانی عێراق دابهزیوه، چونکه زۆربهی بودجهی حکومهتی ههرێمی کوردستان تهرخان دهکرێت بۆ بهشی ئاسایش. له ئێستادا بارودۆخی سهرمایهگوزاری له پرۆژهکانی ئاوهدانکردنهوهو پیشهیی به چ شێوهیهکه؟
نازم دهباغ: به بڕینی بودجهی ههرێمی کوردستانی عێراق له لایهن حکومهتی ناوهندییهوهو دوای ئهوه سهرههڵدانی داعش، کێشهی گهوره بۆ ههرێمی کوردستان هاته ئاراوه. شهڕی داعش تیچووهکانی حکومهتی ههرێمی بهرزکردهوه. ئێمه له ئێستادا لهگهڵ داعش هاوسنوورین و سنوورێکی درێژ، نزیکهی ههزار و ٥٠ کیلۆمهترمان لهگهڵیان ههیه و لهم سنووره هاوبهشهدا لهگهڵیان له شهڕداین. لهم ههزار و ٥٠ کیلۆمهتره نزیکهی ٣٠ کیلۆمهتر ههیه که دهتوانین له رێگایهوه هاتوچۆی بهغداد بکهین. رێگای بازرگانی ههرێمی کوردستان ئهم رێگایه. ئهم بابهته له دابهزینی چالاکییه بازرگانییهکاندا کاریگهر بووه. بڕینی بودجهی ههرێم له لایهن حکومهتی عێراقهوه، سهرهڕای تێچووی شهڕ، بووهته هۆی ئهوهی له ئێستادا حکومهتی ههرێم نهتوانێت بۆ پرۆژهکانی ئاوهدانکردنهوهو پیشهیی ههنگاوی پێویست ههڵبگرێت. تهنانهت رێژهی سهردانی گهشتیاران بۆ ههرێمی کوردستان، دابهزیوهو تا ئێستاش بهردهوامه. بهداخهوه قهیرانی دارایی بووهته هۆی ئهوهی که زیاتر له ٢٥٠ کۆمپانی له ههرێمی کوردستان ئیفلاسبوونی خۆیان رابگهیهنن که ئهمهش رێژهی بێکاری بهرزکردۆتهوه.
ئهو کۆمپانیانهش که ئیفلاسبوونی خۆیان رانهگهیاندووه چالاکییهکانی خۆیان راگرتووهو چالاکیان نییهو چاوهڕوانی داهاتوون. لهم نێوانهدا ئهو کۆمپانیا ئێرانییانهی له ههرێم چالاک بوون تووشی کێشه بوون.
ئیلنا: دوای رێککهوتنی ئهتۆمی نێوان ئێرتان و وڵاتانی ١+٥ وادیاره که بارودۆخێکی نوێ بۆ سهرمایهگوزاری و چالاکی هاوبهش هاتووهته ئاراوه. به تایبهت که له رابردوودا به هۆی کێشهی بانکییهوه گواستنهوهی پاره نهدهکرا. به زووی ئهم گرفتانه چارهسهر دهبێت. به پێی بارودۆخی نوێ، ئێران و ههرێم له چ بوارێکدا دهتوانن بۆ کاوکاری هاوبهش ههنگاو ههڵبگرن؟
نازم دهباغ: من رێککهوتنی ئێران و ١+٥ بۆ ناوچهکه بهسوود دهزانم و ئهم رێککهوتنه بۆ ناوچهکه زۆر کاریگهره. چ له رووی ئاسایشهوه چ له رووی سیاسی و چ له رووی ئابوورییهوه. چونکه بارودۆخێک دێته ئاراوه که هاوکاری لهم بوارانهدا دهڕهخسێنێت. بهڵام لابردنی ئابڵۆقهکانی ئێران رووداوێک نییه له چهند ههفتهدا رووبدات. دهبێت چاوهروانی جێبهجێکردنی رێککهوتنهکان بین، کاتێک جێبهجێ بوو و گرفته بانکییهکان نهما و گواستنهوهی پاره ئاسان کرایهوه، ورده ورده بارودۆخی ئێستا دهگۆڕدرێت و زیادکردنی هاوکارییهکان دهست پێدهکات و جوڵهی بازرگانهکان و کۆمپانیاکان دهست پێدهکات.
ئیلنا: حزبهکانی کوردستانی عێراق وهکو یهکێتیی نیشتمانیی کوردستان و تهنانهت پارتی، مێژوویهکی چهپیان ههیه و بڕێک له گروپهکانی ناو یهکێتیی، له رابردوودا مارکسی یان مائۆیی بوون، روانگهی ئێستای ئهم حزبانه به ئابووری چۆنه؟ ئایا ههروهها لهژێر کاریگهری روانگهی مارکسیدان؟
نازم دهباغ: من ئێستا نامهوێت له زمانی حزبهکانهوه، بۆ نمونه یهکێتیی نیشتمانیی قسه بکهم. بهڵام به گشتیی، بیرۆکهی ئابووری و کۆمهڵایهتی له ههرێم، زۆرتر بهلای سۆسیال دیموکراسیدا دهڕوات. بهڵام ئێمه له ههرێمدا به شێوهی بنهڕهتی بڕوامان به کهرتی تایبهته. ههروهها بڕوامان به ئازادییه ئابوورییهکان ههیه. ئێمه ئیدی بهدوای سیستمێکی سۆسیالیستی یان مارکسییهوه نین. سهردهمی مارکسیسم کۆتایی هاتووه. ئهم بیرۆکانه به کهڵكی سۆڤیهتیش نههاتن. چ بگات بهوهی ئێستا ئێمه بمانهوێت لهم بیرۆکانه سوود وهربگرین. به گشتیی سیاسهتی حکومهتی ههرێم، سیاسهتی ئامادهکردنی کهشی گونجاوه بۆ کارو چالاکی کهرتی تایبهت. ئێمه له بواری ئابووریدا له بیرۆکه لیبراڵییهکانیش کهڵك وهردهگرین. ئێمه به شێوهی یهکلایهنه سنوورهکانی ههرێممان به رووی دراوسێکاندا کردووهتهوه به تایبهت ئێران. له ئێستا ههرکهس بیهوێت بۆ چالاکی بازرگانی، ئابووری و سهرمایهگوزاری بێته ههرێمی کوردستان به هیچ شێوهیهک پێویستی به ڤیزه نییه. به هۆی ئهم کهشه ئازادهوه، کۆمپانیایهکی زۆر له ههرێمدا سهرمایهیان داناوهو له بواری دهرهێنانی نهوتدا چالاکن. له ئێستدا کۆی گشتیی گرێبهسته نهوتییهکان بۆ دهرهێنانی نهوت له سهرووی ٣٠ ملیار دۆلاره. بهڵام ههروهها که ئاماژهم پێدا به هۆی قهیرانی داعش و کێشهی ئاسایشهوهو قهیرانی داراییهوه، جێبهجێکردنی زۆربهی پرۆژهکان هێواش بووهتهوه یان له بڕێ بواردا وهستاوه. حکومهتی ههرێم له ههوڵدایه به هیوای خوا جارێکی دیکه بارودۆخی گونجاو ئاماده بکات.
ئیلنا: له ئێستدا ئاستی هاوکارییهکانی ژووری بازرگانی ئێران و ههرێم له چ ئاستێکدایه؟
نازم دهباغ: ئاستی هاوکارییهکان له رابردوودا باش بوو بهڵام ئێستا زۆر باش نییه چونکه کهشی چالاکی له ههرێمدا ناگونجاوهو بارودۆخهوه وهکو جاران نییه. بهڵام چاوهڕوانین لهم بوارهدا بهرهو باشتربوون ههنگاو بنێین.
ئیلنا: ژووره هاوبهشه بازرگانییهکان، پارێزهری بهرژهوهندی بازرگانهکانن و دهبنه هۆی ئاسانتربوونی ئیشهکان. له ئێستادا ژووری هاوبهشی بازرگانی ئێران و عێراق، چالاکه. ئایا رێگایهکتان گرتووهته بهر که به پێی ئاستی هاوکارییه باشهکانی ئێران و عێراق، ئهم هاوکارییه له نێوان ژووری بازرگانی ئێران و ههرێمدا بهرزبێتهوه؟
نازم دهباغ: بهڵێ، ئێمه ئهو هاوکارییانهی که له ساڵانی رابردوودا دهستمان پێکرد لهم خاڵهوه بوو. واتا هاوکارییه ئابوورییهکان به هاوکاری ژووره بازرگانییهکان دهستی پێکرد. ئێمه وهکو ههرێم که بهشێکین له حکومهت و خهڵکی عێراق له ژووره بازرگانییهکانی ئێران و عێراقدا بهشدارین و ئامادهبوونمان کاریگهر بووه. بهڵام ههرێمی کوردستانی عێراق، بۆ خۆی له چوارچێوهی ژووره بازرگانییهکانی پارێزگاکاندا وهکو سلێمانی، ههولێر و دهۆک پهیوهندییهکی باشی لهگهڵ ژووره بازرگانییهکانی پارێزگاکانی ئێراندا وهکو، تاران، ئیسفههان، خوزستان و کرماشان دامهرزاندووه. ژووری بازرگانی هاوبهشی ئێران و ههرێمیش چالاک بووه. تا ئێستا ژووری بازرگانی پارێزگاکانی ئێران و پارێزگاکانی ههرێم چالاکی هاوبهشی باشیان بووهو ئێستاش بهردهوامه. بۆ نمونه له ههمهدان، ورمێ، تهورێز و کرماشان. ژووره بازرگانییهکان ناتوانن بهرژهوهندی سهرمایهگوزاران و بازرگانان و سوودمهندی ئیشهكان گهرهنتی بکهن بهڵام دهتوانن پارێزهری بهرژهوهندییهکانیان بن. لهم بوارهشدا ئێمه پشتیوان بووین و تا ئێستاش بهردهوامه. جگه لهوهش، کومیتهی هاوبهشی ئابووری ئێران و عێراقیش دامهرزاوهو که تیایدا، بهشێک بهناوی کوردستانی عێراقهوه ههیه که لهوێش بۆ ئاسانکاری له بواری ئابووریدا ههوڵ دهدرێت.
ئیلنا: له ئێستادا رێژهی ئاڵوگۆڕی بازرگانی و ئابووری نێوان دوو وڵات چهنده؟ پێش داعش ئهم رێژهیه نزیکهی ٦ ملیار دۆلار بوو، ئێستا چهنده؟
نازم دهباغ: بهڵێ، نزیکهی ٦ ملیار دۆلار بوو و پلانمان دانابوو که بگاته ١٠ ملیار دۆلار. پێش قهیرانی داعش نزیکهی ٥ ملیار دۆلاری جێبهجێکرا. ئێمه پێشتر تاوهکو ٨ ملیار دۆلار پرۆژهمان دانابوو که ٥ ملیار دۆلاری جێبهجێکرا. بهڵام کێشهی گواستنهوهی پاره کاریگهر بوو. ههروهها دابهزینی چهندایهتی و کواڵیتی شتومهکی ئێرانی بووه هۆی نهمانی متمانه لای بازرگان و بهکارهێنهرانی ههرێم. دوای قهیرانی داعش، رێژهی هاوکارییهکان زۆر دابهزیو گهیشته ٢.٥ بۆ ٣ ملیار دۆلار له ساڵدا. بهڵام ئێستا بهو پێیهی که سنووری هاوبهشمان لهگهڵ ئێران لهژێر دهستی داعش دهرهاتووه و کراوهتهوه، ئاستی هاوکاری و ئاڵوگۆڕی بازرگانی تارادهیهک بهرزبۆتهوه.
ئیلنا: له ئێستادا، رێژهیهکی زۆر له شتومهکی پێداویستیی رۆژانهی عێراق له ئێرانهوه دابین دهکرێت بۆ نمونه له بواری کاشی و سهرامیکدا دهتوانین بڵێین به شێوهیهکی تهواو له ئێرانهوه بۆ عێراق ههنارده دهکرێت. ههروهها له بواری پلاستیک و کهرهسهی دروستکردنیدا، پێداویستی عێران له ئێرانهوه دابین دهکرێت. بهو پێیهی که ئێران بۆ دابینکردنی زۆربهی پێداویستییه خواردنی و پیشهییهکان، له عێراقدا ئامادهیه، ئایا پلانێک ههیه بۆ گهشهی ئهم پهیوهندییانه بۆ ههرێم؟ ئایا تهنها کێشهی داعش، هۆکاری نهبوونی هاوکاری بهربڵاوه یا کێشهی سیاسی دیکهش کاریگهره؟
نازم دهباغ: من دهمهوێت وتهکانی ئێوه باشتر بڵێمهوه. سیاسهتهکانی حکومهتی عێراق و حکومهتی ههرێم لێک جودان. من لهسهر عێراق قسهیهکم نییه، سهبارهت به عێراق، باڵیۆزی عێراق و بهرپرسی ئابووری باڵیۆزخانهی عێراق دهتوانن قسه بکهن. بهڵام به هیچ شێوهیهک بڕوامان به سیاسهتی مۆنۆپۆل و سیاسهتی یهکلایهنه بڕوامان نییه. ئێمه بڕوامان به بوونی کهشێکه که کێبڕکێی تێدابێت. بازاڕی ههرێمی کوردستان بازاڕێکی ئازاده و تهرخان نهکراوه بۆ وڵاتێک. بۆ نمونه کۆمپانیای ئێرانی کاله که له بواری قاتغدا له ههرێمی کوردستان چالاکه و نوێنهرایهتی ههیه. بهرههمهکانیان له ههرێمی کوردستان دهفرۆشرێت. بهڵام ئێمه ناتوانین بڵێین چونکه کاله له ههرێمدا ئامادهیه، بهرههمی کۆمپانیاکانی دیکهی ئێرانی ناکڕین یان له وڵاتانی دراوسێ قاتغ هاورده ناکهین. ئێمه دژی ئهم سیاسهتهین. ئێمه ناچینه ناو مۆنۆپۆلهوه. ههروهها که پشتیوانیی له هیچ کۆمپانیایهک ناکهێن، ئهوهی که ئێمه کۆمپانیایهکی ئێرانی بۆ ئیشکردن له ههرێمدا بناسێنین لهناو رای گشتیدا قسهی لێدهکهوێتهوهو ئهم بیرۆکه لهناو خهڵکدا دروست دهکات که گوایا پهیوهندییهکی تایبهت له نێوان ئهو کۆمپانیا و بڕێک بهرپرسی ههرێمدا ههیه. ههموو کۆمپانیاکان له ههرێمدا بۆ چالاکیکردن و ئامادهبوون له بازاڕی ههرێمدا، ئازادن و دهبێت پێکهوه کێبڕکێ بکهن. ئهم کاره دهبێته هۆی بهرزبوونهوهی کواڵیتی و باشتربوونی بهڕێوهچوونی کارهکان. یهکێک له کێشهکانی ئێمه کێشهی جێبهجێکردنی رێککهوتنهکان و باش جێبهجێکردنیانه. من له کارهکان و ههوڵهکانی نێوان کۆمپانیا ئێرانییهکان و حکومهتی عێراق ئاگادارنیم بهڵام له ههرێمدا هیچکات ئینحسارمان نهبووه.
ئیلنا: وادیاره نهبوونی ئاسایش وهمێنی و سهرههڵدانی داعش به هۆی نهبوونی سیستمێکی هاوکاری هاوبهشی ئهمنییه له ناوچهکهدا. حکومهتهکانی ناوچهکه، به پێچهوانهی یهکێتیی ئهورپا، تا ئێستا رێککهوتنی ئهمنی هاوبهشیان نییه. بهو پێیه که بوونی ئاسایش مهرجی پێویستی چالاکی ئابوورییه، لهم بوارهدا تا ئێستا چ ههنگاوێک ههڵگیراوه و چ ههنگاوگهلێک له بهرنامهدایه؟
نازم دهباغ: دانانی ناوهندێکی ئهمنی هاوبهش له ناوچهکهدا پێویستی به چهند مهرجێک ههێه. ههرێمی کوردستان تا ئهو شوێنهی که دهستووری عێراق مۆڵهتمان پێدهدات، بهدوای ئهوهوه بووین لهگهڵ کۆماری ئیسلامی کومیتهی هاوبهشی ئهمنی دابنێین. بهڵام ئهگهر بمانهویط سیستمێک وهکو یهکێتیی ئهوروپا دابنێین پێویستی به چهند مهرجێکه که له ئهوروپا بوونی ههیه. له ئێستادا له ئهوروپا له نێوان وڵاتانی ئهندامدا سنوور نهماوه، ئهگهر ئێمه سنووری نێوان ههرێمی کوردستان و ئێءران کاڵ بکهینهوه ههستێکی نزیکبوونهوه له نێوان هاووڵاتیاندا دروست دهبێت و ئهو کهسهی که دانیشتووی ههرێمه ههست دهکات وهکو ئێرانییهکه و ههروهها به پێچهوانهوه. ئهو کهسهی که دانیشتووی ئێرانه دهتوانێت به ئاسانی سهردانی ههرێمی کوردستان بکات، ئهگهر ئهمه بکهین نزیکی و یهکبوونی نێوان نهتهوهکان بهرزدهبێتهوه. ساڵانێک پێش ئێستا پێشنیارمان دا به چهند بهرپرسێکی کۆماری ئیسلامی ئێران که ئهم بیرۆکهێه، واتا لابردنی سنوورهکان جێبهجێ بکهین. بهڵام ئهگهر بتوانین وهکو ئهروپاییهکان سنوورهکان کاڵ بکهینهوه، به دڵنیاییهوه دهبێته هۆی بهرزبوونهوهی ئاستی هێمنی و ئاسایش. له ئێستادا له رووی بوونی خواستی سیاسی و گرنگیدان به هاوکاری ئهمنی له بارودۆخێکی باشداین، چالاکی بازرگانی و ئابووری زیاتر له ههموو شتێک پێویستی به ئاسایشهو ئهگهر هێمنی سنوورهکان نهپارێزرێت چالاکی ئابووری دهکهوێته پهراوێزهوهو دادهبهزێت.
ئیلنا: چهند ساڵ پێش ئێستا ژووره بازرگانییهکانی ئێران دهستیان دایه دروستکردنی بازاڕی ههمیشهیی له ناوچه سنوورییهکان و له بڕێک شاردا وهکو سلێمانی ئهمهیان دانا. ئهم بازاڕانه تا ئێستا توانیویانه یارمهتییهکی باش بگهیهنن به بهرزبوونهوهی ئاستی هاوکاری بازرگانی نێوان ئێران و ههرێم. بهڵام بوونی بڕێک یاسا له ههرێمدا، ئاستی هاوکارییهکانی دابهزاندووه. به پێی بوونی ئهم ژووره بازرگانییانه له پارێزگا سنوورییهکاندا که دهتوان هاوکارییهکان گهشه پێبدهن، چ رێگایهک گیراوهته بهر و چ پلانێک له ئارادایه که بازاڕه ناوچهیی و سنوورییهکان گهشه بکهن؟ ئهم بازاڕنه دهتوانن ببنه هۆی گهشهی کار و بارودۆخی ئابووری خهڵکی ناوچه سنوورییهکان بهرزبکهنهوه.
نازم دهباغ: له ناوچه سنوورییهکاندا یهکێک له کهرهسته گرنگ و پڕبایهخهکان بۆ گهشهی چالاکی بازرگانی، دانانی ناوچه ئازادانه. ئێمه له ههرێمی کوردستان ئهم ههنگاوهمان چهند ساڵ پێش ئێستا ههڵگرتووهو زهوییهکی بهربڵاو و گهورهمان بۆ داناوه. ئهم زهوییه ١٠٠٠ دۆنم بوو و تهنها دابین کرابوو بۆ کۆمپانیا ئێرانییهکان. بهڵام بهداخهوه تا ئێستا هیچ نهکراوه. ئێمه وهکو حکومهتی ههرێمی کوردستان ههموو ههوڵێک بۆ گهشهی چالاکی ئابووری و بازرگانی ئهنجام داوه بهڵام به ئاکام گهیشتنی به یهکلایهن ناکرێت. پهیوهسته به بارودۆخی ئێرانهوه. بهداخهوه له بارودۆخی ئابڵۆقهکانی ئێراندا ئهگهر هاوکاری بهربڵاو نهبوو، له ئێستادا نوسینگهی پهیوهندییه ئابوورییهکانی کۆماری ئیسلامی ئێران له ههولێر و سلێمانی بوونی ههیه. نوسینگهی نوێنهرایهتی ههرێمیش له تاران چالاکه. ئیشی ئهم شوێنانه شتێک نییه جگه له ئامادهکردنی بهستێنهکان بۆ گهشهی چالاکییهکان. ئیشی ئێمه ئهوهیه که بۆ ئازادکردنی چالاکییهکان ههوڵ بدهین. ئهوهی که دهبێت سهرنجی بدهین ئهوهیه که ئێمه وهکو ههرێم شتێکمان بۆ ههناردهکردن نییه. هاوکارییهکانی ئێمه له راستیدا ههنارده له ئێرانهوهیه، چه ههناردهی کهرهسهی سهرهتایی و چ پێداویستیی رۆژانهی خهڵک له چبس و پفهک تا شتومهکی پێشکهوتووی پیشهیی وهکو کهرهسهی وێستگهی کارهبا. بۆیه ئێتان دهبێت زیاتر گرنگی بداته ئامادهکردنی بارودۆخی گونجاوی ئاڵوگۆڕی بازرگانی که ئێمه بتوانین ئهم ئاڵوگۆڕه بکهین و هاوکارییهکانمان درێژه پێبدهین. ئێمه دهبێت چالاکی بازرگانی له چوارچێوهی کۆمپانیاکاندا گهشه پێبدهین، بهڵام ئێستا بارزگانی زیاتر له رێگای پیلهوهرییهوه دهکرێت. زۆرتر پارێزگاری ناوچه سنوورییهکان بۆ دابینکردنی ئیش بۆ خهڵکی ئهم ناوچانه چالاکی پیلهوهری گهشه دهدهن، واتا خهڵك هان دهدهن که خهڵک به شێوهی تاکهکهسی لهم ناوچانه چالاکی ئابووری بکهن و ئیش بکهن. ههمیشه پێشنیارم کردووه به پارێزگارهکانی ئێران که له جیایی چالاکی پیلهوهری ههوڵ بدهن چالاکی کۆمپانیا ئێرانییهکان گهشه پێبدهن. له راستیدا ئێرانیی بیربکهنهوه نه پارێزگاریی. له ئێستادا له ناوچه سنوورییهکان له جیایی ئهوهی بیر له چالاککردنی بۆ نمونه ١٠ کۆمپانیای گهوره بکهنهوه له جیایی چالاککردنی ههزار پیلهوهر. چونکه چالاکی پیلهوهر، کارێکی فهرمی و کراوه نییه، کۆمپانیاکان و بازرگانانی ههرێم بهرهو تورکیا رۆیشتوون چونکه چالاکی له تورکیا زۆرتر به شێوهی کۆمپانیا و کراوه ئهنجام دهدرێت.
ئیلنا: یهکێک له کێشهکانی ناوچه سنوورییهکان بوونی کۆڵبهرهکانه که جاروبار له لایهن سهربازهکانی سنوورپارێزهوه دهکرێنه ئامانج. ئهم کێشهیه چۆن چارهسهر دهکرێت؟
نازم دهباغ: کۆڵبهر، قاچاخچی نییه، بهڵام دهبێت به رێگایهکی دیاریکراودا تێپهڕن، کاتێک به ههڵه دهڕۆن تهقهیان لێدهکرێت. زۆربهیان جاری یهکهمیانه و رێگاکه به باشی ناناسن و به ههڵه دهچنه ناو رێگای قاچاخهوه. ئهم بابهتی پیلهوهری و کۆڵبهرییه دهبێت چارهسهر بکرێت چونکه ئابووری نافهرمی گهشه پێدهدات و لهسهر کوالێتیش کاریگهره. چونکه پیلهوهرهکان و کۆڵبهرهکان بۆ بهدهستهێنانی سوودی زیاتر بهدوای شتومهکی ههرزان و بێکواڵیتیدا دهڕۆن و ههناردهی ئهم شتومهکه خراپانه دهبێته هۆی دروستبوونی بێمتمانهیی و بازاڕ له کیس دهچێت.
وتووێژ: مێهدی ئهلیاسی
"نازم دهباغ" نوێنەری حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە تاران لەگهڵ "رێنێ ئاکوارۆن" بەرپرسی ئۆفیسی یونامی لە ئێران دیداری کرد.
سەرلە بەیانی ڕۆژی چوارشەممە (٥/٨/٢٠١٥) "رێنێ ئاکوارۆن" بەرپرسی ئۆفیسی یونامی لە تاران و شاندی هاوڕێی سەردانی نووسینگەی نوێنەرایەتیی حکوومەتی هەرێمی کوردستانیان کرد و لە لایەن "نازم عومەر دهباغ" نوێنەری حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە تاران و "لوقمان لەتیف محمد" ئەندامی نووسینگەی نوێنەرایەتیی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە ئێران پێشوازییان لێکرا.
لە دانیشتنەکەدا دوو لایهن باسیان لە بارودۆخی ئێستای کوردستان و عێراق و بەرەنگاربوونەوەی داعش کرد و سهبارهت به پەیوەندییەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و عێراق و هەروەها هێرشی تورکیا بۆ سەر پەکەکە هاتنه ئاخاوتن.
شاندی ئۆفیسی یونامی لە تاران هاوڕابوون لە لێکدانەوەکان لە پێناو هاوپەیمانییەکی ئیستراتیجی بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش و هەروەها باشترین رێگا بۆ چارەسەریی کێشەکان و بە تایبەت تورکیا که پێویستە رێگای ئاشتی و وتووێژ بگرێتە بەر.
"رێنێ ئاکوارۆن" و شاندی هاوڕێی دڵنیاییاندا کە ئەوان بۆ هەموو عێراقییەکان وەکوو یەک کاردەکەن و هەروەها لەگەڵ چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و بەغدادان.
تشرینی دووەم, کوردستانی - ش ش - نوێنهری حكوومهتی ههرێمی کوردستان لهتاران "نازم دهباغ" ئاماژه بهوه دهكات كه لایهنه كوردییهكان ههر كاتێك له ئێران گرفتێكیان هاتبێته رێ و ویستبێتیان چاویان بهوهزیرێك یان سهرۆك كۆماری ئێران بكهوێت، تهنها له ڕێگهی "قاسم سلێمانی"هوه توانیویانه خێرا بگهنه ئامانج، ئهو دهڵێت: "سهركردایهتی سیاسیی كورد چهندین نامهیان بۆ كاربهدهستانی ئێران ناردووه و سوپاسی "قاسم سلێمانی"یان كردوه كه رۆڵی گرنگی له پاراستنی ههرێمی كوردستاندا ههبووه".
تایبهت بهئاوێنه: "نازم دهباغ" له چاوپێكهوتنێكی تایبهت به ئاوێنهدا رایگهیاند كه ههمو ئهو بهڵێنانهی "قاسم سلێمانی" داونی به لایهنه سیاسیهكانی كورد جێبهجێی كردوون، ئهو وتی: "من به درێژایی ئهو تهمهنهی كه نوێنهرایهتییم كردووه له تاران، ئازایهتیی و راستگۆیی و ئهمهكدارییم لهو پیاوهدا بینیوه بهرامبهر به یهكێتیی و پارتی".
وتیشی: "كارهكانی ئێران له عێراقدا به سهرپهرشتیی ئهم پیاوه دهكرێت، "قاسم سلێمانی" واته كۆماری ئیسلامیی ئێران، ئێران له عێراقدا یانی "قاسم سلێمانی"، ههر به هۆی ئهو رۆڵهی ئێستایهوه له عێراق و كوردستان، سهركردایهتی سیاسیی كورد چهندین نامهیان ناردووه بۆ كاربهدهستانی ئێران و سوپاسی دهكهن، "قاسم سلێمانی" نهك ههر له كوردستان و عێراق بهڵكو له ههموو رۆژههڵاتی ناوهڕاستدا رۆڵێكی گهوره و گرنگ دهبینێت".
ئهگهر کهمێک بگهڕێینهوه بۆ مێژوو و دواوهوه به تایبهت دوای سهرههڵدانی بیری مارکسیزم و لێنینیزم و دوای شهڕی جیهانی یهکهم و دووهم وڵاتانی ئهوروپا و ئهمریکا وهکو سهرمایهدار و کۆلۆنیالیزم دژی بلۆکی رۆژههڵات و سۆسیالیزم کهوتنه بهرنامهرێژی بۆ دژایهتیکردنی کۆمۆنیزم، ههروهها که بینیمان ئهمهش له رێگای پشتیوانیکردنی بزووتنهوه ئایینییهکان به تایبهت بزووتنهوه ئیسلامییهکانهوه کرا چونکه ئهمانه لهگهڵ سۆڤیهت هاوسنوور بوون به تایبهت دوای ئهوهی سۆڤیهت ئهفغانستانی داگیرکرد، که دواتریش ئهفغانهکان گروپه سهلهفییهکانیان پێکهێناو به سهرههڵدانی ئوسامه بنلادهن له عهرهبستانهوه، له لایهن گروپه وههابییهکانهوه پشتیوانی کراو توانییان تاڵیبان له ئهفغانستان پێکبێنن، به بههێزبوونی ئهم گروپه بهرهو ئامانجی دیکه هاندران و له کۆتاییشدا گروپی قاعیدهی لێ دروست بوو که بوونه دوو باڵی سهرهکی توندڕهوی له ناوچهکهدا، له درێژهدا بوونه دژبهری رۆژئاوا و ئهمریکایان کرده ئامانج و لووتکهی ئهم دژایهتیکردنهش تهقاندنهوهی تاوهڕهکانی رێکخراوی بازرگانی جیهانیی بوو له ١١ی سیبتهمبهری ٢٠١١.
دوای ئهوه ئهمریکا کهوته بیرکردنهوهی تۆڵه و بۆ ئهم مهبهستهش هاوپهیمانییان دروست کرد و پهلاماری ئهفغانستان درا و تاڵیبان و قاعیدهیان شکاند بهڵام ئهمانه به تهواوی لهناو نهچوون واش دیاربوو که یان نهتوانرا یان خود مهبهستی ئهوهیان بوو که له داهاتوودا به مهبهستی ههندێ مهرامی تایبهت بهکار بهێنرێن بهڵام ئاکامی نهخوازراوی ئهم بڕیاره ئهوه بوو که قاعیده و تهکفیرییهکان بوونه مهترسییهکی گهوره.
ههروهها که بینیمان شهڕی ئهفغانستان، داگیرکردنی کوێت و قهیرانی عیراق ههموویان به هاوپهیمانی کراو له عیراقیش سهدام رووخێندرا و سیستمێکی نوێی سیاسی هاته ئاراوه، له ئهنجامدا هێزه بهعسی و تهکفیری و سهلهفییهکان له عیراقدا پهرش و بڵاوبوونهوهو کهوتنه دژایهتیکردنی عیراقی تازه، بهڵام ئهوهی جێگای سهرنج بوو ئهوه بوو که پاشماوهکانی ئهمانه له گۆڕهپانی سیاسی و سهربازی وڵاتدا دوور نهخرانهوه که ئهمهش پرسیارێکی گرنگ دروست دهکات، ئهم رهوتهش رۆژ لهدوای رۆژ رادهی خراپهکاری و تهقاندنهوهکانی خۆیان زیادتر کرد و ژمارهیهکیس له قاعیده و بهعسییه کۆنهکان رژانه سوریاوه. که ئهوکاتیش سوریا به بیانووی پارێزگاری له پاشماوهی بهعس و هاوسۆزی بۆیان و دژایهتی کردنی دهسهڵاتی زۆرینهی کورد و شیعه داڵدهی دهدان.
لێرهدا پێویسته باسێک بکهین لهسهر ئهو بارودۆخهی له ئهفغانستان و عیراق و ناوچهکه هاته کایهوه به خراپ ئیدارهکردنی رژێمهکان و ههست نهکردن به دهرهاوێشتهژکان که بوونه هۆی سازکردنی زهمینهیهک که ههرچی زیاتر تهکفیری و سهلهفییهکان گهشه بکهن و شان به شانی ئهوانیش قاعیده جالاکییهکانی خۆی گهشه پێدا. له ئهوروپا و جیهانی دهرهوهشدا ئهم بیروباوهڕانه کهوتنه ناو فیکر و هزری گهنجه موسڵمانهکانهوه که له بارێکی دهروونی جیاوازدا دهژیان، ههروهها له عیراق و سوریاش زهمینه و بارودۆخێک ئاماده کرا که زیاتر گهشه بکهن چونکه دهسهڵاتی عیراق کهوته دهست زۆرینهی شیعهوه که به خراپ ئیدارهکردنی رژێم له لایهن مالکییهوه و دهرپهراندنی سوننهکان و باش خزمهت نهکردنی هاووڵاتیانی عیراق به تایبهت له ناوچه سوننهنشینهکانی وایکرد رێژهی ناڕهزایی و دژایهتی دژی حکومهتی عیراق و دهوڵهتی قانون گهشه بکات، تا ئهو ئاستهی که چهندین جار خۆپیشاندان و جۆرێک له راپهڕین دروست بوو که بووه هۆی دهست بهسهرداگرتنی فهلوجه و ئهنبار.
له سوریادا به دهستێوهردانی دهرهکی و له ههندێ لاوه به تایبهت به گواستنهوهی سیاسهتی تاکرهوی و خۆسهپاندنی رژێمی بهشار ئهسهد زهمینهیهک سازکرا که بهناوی ئۆپۆزسیۆنهوه کێشهو راپهڕین دروست ببێت، به تایبهت له لایهن ئیخوان و سهلهفییهکانی حهڵهب و حمس و ... ههروهها نارهزایی کوردهکان له حکومهتی ناوهندی که مێژوویهکی کۆنی ههیهو شوناسی کوردی لهم وڵاتهدا ساڵانێکی زۆر پشتگوێ خرابوو و سهرهکیترین مافه ئینسانییهکانی کوردهکان پێشێل کرابوون، له ئاکامدا به دابهزاندنی دهسهڵاتی حکومهتی ناوهندی رێگا بۆ چالاکی گروپه سهلهفی و تهکفیرییهکان کرایهوهو بهمهش چالاکییهکانی خۆیان به شێوهیهکی بهربڵاو گهشه پێدا.
جهماعهتێکیش بهناوی ئهرتهشی ئازاد و نوسرهی ئیسلامی و ههروهها کورد کهوتنه دژایهتی کردنی بهشار ئهسهد، لێرهدا بوو که تورکیا، عهرهبستان، قهتهر و وڵاتانی ئهوروپایی به مهبهستی جیاواز و به شێوهی راستهوخۆ کهوتنه پشتیوانی کردنی ههموو ئهوانهی دژی بهشار ئهسهد بووبوونهوه، جگه له کوردهکان که ئهوانیش رێگایهکی دیکهیان گرته بهر.
لهم بارودۆخهدا قاعیدهی عیراق و کۆنه بهعسییهکان بهرههڵستکارهکانی خۆیان گواستهوه بۆ سوریا و تێکهڵ بوون به ئۆپۆزسیۆنی عهرهبی سوری و کوردیان پهراوێز خست، پشتیوانییه بێ حیساب و لهراده بهدهرهکان بۆ ئۆپۆزسیۆنی سوریا بووه هۆی بههێزبوونی ئهوانهو له دواییدا سهیرکرا که ئهمانه له چوارچێوهی ئۆپۆزسیۆنی سوریا دهردهچن و بێ توانایی ئهرتهشی ئازادی سوریاش وایکرد که بهعسییه سهدامییهکان و قاعیدهی عیراق زۆر بههێزتر بن.
دوای ئهم بههێزبوونه بوو که قاعیدهی عیراق، بهعسییه کۆنهکان، سهلهفییهکان، تهکفیرییهکان و بهشێک له ئیخوانی سوریا یهکیان گرت و دهوڵهتی ئیسلامی عیراق و شامیان دروست کرد، واتا "داعش". بهرنامهی داعش پێکهتابوو له دروستکردنی دهوڵهتی ئیسلامی، قبوڵنهکردنی ههموو بیر و باوهڕ و ئایدیۆلۆجیایهکی دیکه جگه له خۆیان و تهکفیرکردنی ههموان، کهوتنه کاری تیرۆریستی و کوشتن و بڕین و تۆقاندن، لهم رهوتهشدا تا ئهو جێگایهی گهشهیان کرد که چالاکییهکانی خۆیان له سوریاوه گهیانده عیراقیش و توانی له ناوچه سوننهنشینهکانی عیراق، موسڵ، تکریت و بهشێک له ناوچهکانی سامهڕاو کهرکوک و دیاله بخاته ژێر رکێفی خۆیهوه و توانییان ئهمانه ببهستن به فهلوجهو ئهنبارهوه، که هۆکاری یهکهمی ئهم سهرکهوتنهشیان بێتوانایی سوپای عیراق بوو که مالکی به متمانه لهسهر کۆنه ئهفسهرهکانی بهعسی ناو سوپای عیراق پێکی هێنابوو بۆیه له ماوهیهکی کورتی چهند کاتژمێری نزیک یهک سهد ههزار سهربازی عیراقی پهرش و بڵاوبوونهوه و ناوچهکه کهوته دهست داعش و تهنها ئهو ناوچانه مانهوه که پێشمهرگهی کوردستانی لێبوو.
ئهمه ئاکامی ئهو بارودۆخه بوو که به هۆی خراپ ئیدارهکردنی مالکییهوه هاتبووه ئاراوهو زۆرینهی سوننهی بێبهش کردبوو که بووه هۆی گهشهکردنی داعش و دژایهتیکردنی مالکی له لایهن سوننهکانی لێکهوتهوه.
له رووی مێژووییهوه یهکگرتنی نێوان بهعسییهکان، قاعیده، سهلهفی و تهکفیرییهکان دهگهڕێتهوه بۆ بیرۆکه ئیسلامییهی که له سهرهتای دامهزرادنی بهعسهوه بڕوای به یهکگرتوویی سوریا، میسر و عیراق بوو و ئێستاش دوای تێپهڕبوونی چهندین ساڵ کهوتوونهته جێبهجێکردنی ئهو بیرۆکهو ههوڵی زیندووکردنهوهی خهلافهتی ئیسلامی دهدهن.
داعش به پشتیوانی ئهوانهی که له عیراقی یهکگرتوو و بههێزبوونی کورد و شیعه رقیان بوو و ماوهیهک له بیری تۆڵهسهندنهوهدا بوون کهوتنه زیاتر پهلاماردان و فراوانکردنی سنووری دهسهڵاتهکانیان که بهنده له چاوپێکهوتنێکدا له رابردوودا باسم لهوه کرد که له ههلێکی رهخساودا داعش پهلاماری کوردستان دهدات و ئهوه بوو کردی.
ئهڵبهت هێرشی داعش بۆ سهر کوردستان خاڵی وهرچهرخانی رووداوهکانی ناوچهکه بوو، دوای هێرشی داعش بۆ سهر کوردستان زیاتر له ههمیشه ههست به مهترسییهکانی داعش کرا و بۆیه دهم و دهست جیهان شڵهژاو کهوتنه ههڵوێست وهرگرتن و ههڵوێست دهربڕین، که لهم بوارهدا وڵاتانی ناوچهو جیهان له دوو بهرهدا دابهش کران:
1 ـ ئهو وڵاتانهی کهوتنه جموجۆڵ بۆ پشتیوانیکردنی عیراق و کورد له بهرهنگاربوونهوهی داعش
2 ـ ئهو وڵاتانهی له نزیک یان دوور بێدهنگ بوون و هیچ جۆره ههڵوێستێکیان نهنواند دژی داعش.
ئهم دابهشبوونه ههڵگری راستییهکه، بۆ ئهوانهی ئامادهی هاوکاری سهربازی و مرۆڤایهتی بوون و له ههوڵدان بۆ دروستکردنی هاوپهیمانیهتییهک بۆ بهرهنگاربوونهوهی داعش نابێت جارێکی دیکه لهبهڕ مهرامه تایبهتییهکان و بۆ تێکدانی ئارامی و ئاسایشی ناوچهکه کاتی واتا له ماوهیهکی زهمهنی دیاریکراودا هاوکاریی یهکتر بن و دوایی لێبگهڕێن و رووداوهکانی داهاتوو هاوشێوهی رابردووی ئهفغانستان و عیراق دووپات ببنهوه. ئهگهڕ چاوێک به ئهزموونی وڵاتانی بههاری عهرهبیدا بخشێنین دهبینین که ئهگهر پلان و بهرنامهی توکمه و دووربینانه نهبێت داعشێکی خراپتر و بریندارتر دهکهوێته گیانی مرۆڤایهتی و جیهان و ناوچهکه تووشی مهترسی دهکات.
نههێڵین ناوچهکه و گهلانی رۆژههڵاتی ناوین ببنه خۆراکی کێشهکان و کێشه دوولایهنه و چهندلایهنهکان لهسهر گیان و ماڵی ئهمان یهکلا نهبێتهوه، بهداخهوه زۆر جاریش به لهناوبردنی دیکتاتۆرێک، دیکتاتۆرێکی خراپتر هاتووهته سهر دهسهڵات و ئهمهش وایکردووه که خهڵک ههوڵی لهناوبردنی بهردهوامی دیکتاتۆره نوێکان دهدهن و بهداخهوه ئهم بارودۆخه زۆرجار بهردهوام دهبێت.
له کۆتاییدا دهبێت بڵێم داعش زۆر لهو قهبارهیه بچوکتره که ههیه چونکه پێکهاتهی داعش پێکهاتووه له بهرهیهکی زۆرێک لهو سوننانهی دژی حکومهتی نوێی عیراقن که خاوهن بیرورای جیاوازیشن به تایبهت له بواری دامهزراندنی خهلافهتی ئیسلامی و داهاتووی دهوڵهتی ئیسلامی له ناوچهکهو جیهاندا.
نابێت له یادیش بکهین که داعش هێزێکی بێوڵات و بێ نیشتمانه، داعش به جۆرێک یهکهمین رێکخراوی تیرۆریستی جیهانه که فۆرمی نێودهوڵهتی لهخۆ گرتووه، له گرنگترین ئامانجیان دامهزراندنی وڵات و نیشتمانێکی تایبهت به خۆیانه، له ئێستادا توانیویانه تا رادهیهک ئهم ئامانجه بێننه دی، بۆیه شهڕی ئێستا بۆ ئهوان شهڕی مردن و سهرکهوتن یان مان و نهمانه، ئهوان به دڵنیاییهوه دوای خۆیان و به شکست خواردنیان له عیراقدا، تهنها و تهنها وێرانی بهجێ دههێڵن.
ئهگهریش سهرکهون بیر له دامهزراندنی دهوڵهتی ئیسلامی دهکهنهوه که ئهڵبهت هیچ هێزێکی ئیسلامی دیکه پشتیوانییان ناکات، چونکه داعش له خۆیدا ناتوانێت هیچ خوێندنهوهیهکی دیکه له ئیسلام پهسهند بکات، بۆیه لهناوبردنی و ریشهکێشکردنی ئهم گروپه پێویستهو دهبێت به پلانێکی توکمه لهناو ببرێن، له ههمان کاتدا زهمینهکانی سهرههڵدانی وهها گروپێک له ناوچهکهدا وشک بکرێت، ئهزموونی رابردوو سهلماندوویهتی به سهرههڵدانی گروپه نوێکان، رادهی توندڕهوی و تاوان و جهنایهتهکانییان گهشه دهکات.
ئهگهر کهمێک بگهڕێینهوه بۆ مێژوو و دواوهوه به تایبهت دوای سهرههڵدانی بیری مارکسیزم و لێنینیزم و دوای شهڕی جیهانی یهکهم و دووهم وڵاتانی ئهوروپا و ئهمریکا وهکو سهرمایهدار و کۆلۆنیالیزم دژی بلۆکی رۆژههڵات و سۆسیالیزم کهوتنه بهرنامهرێژی بۆ دژایهتیکردنی کۆمۆنیزم، ههروهها که بینیمان ئهمهش له رێگای پشتیوانیکردنی بزووتنهوه ئایینییهکان به تایبهت بزووتنهوه ئیسلامییهکانهوه کرا چونکه ئهمانه لهگهڵ سۆڤیهت هاوسنوور بوون به تایبهت دوای ئهوهی سۆڤیهت ئهفغانستانی داگیرکرد، که دواتریش ئهفغانهکان گروپه سهلهفییهکانیان پێکهێناو به سهرههڵدانی ئوسامه بنلادهن له عهرهبستانهوه، له لایهن گروپه وههابییهکانهوه پشتیوانی کراو توانییان تاڵیبان له ئهفغانستان پێکبێنن، به بههێزبوونی ئهم گروپه بهرهو ئامانجی دیکه هاندران و له کۆتاییشدا گروپی قاعیدهی لێ دروست بوو که بوونه دوو باڵی سهرهکی توندڕهوی له ناوچهکهدا، له درێژهدا بوونه دژبهری رۆژئاوا و ئهمریکایان کرده ئامانج و لووتکهی ئهم دژایهتیکردنهش تهقاندنهوهی تاوهڕهکانی رێکخراوی بازرگانی جیهانیی بوو له ١١ی سیبتهمبهری ٢٠١١.
دوای ئهوه ئهمریکا کهوته بیرکردنهوهی تۆڵه و بۆ ئهم مهبهستهش هاوپهیمانییان دروست کرد و پهلاماری ئهفغانستان درا و تاڵیبان و قاعیدهیان شکاند بهڵام ئهمانه به تهواوی لهناو نهچوون واش دیاربوو که یان نهتوانرا یان خود مهبهستی ئهوهیان بوو که له داهاتوودا به مهبهستی ههندێ مهرامی تایبهت بهکار بهێنرێن بهڵام ئاکامی نهخوازراوی ئهم بڕیاره ئهوه بوو که قاعیده و تهکفیرییهکان بوونه مهترسییهکی گهوره.
ههروهها که بینیمان شهڕی ئهفغانستان، داگیرکردنی کوێت و قهیرانی عیراق ههموویان به هاوپهیمانی کراو له عیراقیش سهدام رووخێندرا و سیستمێکی نوێی سیاسی هاته ئاراوه، له ئهنجامدا هێزه بهعسی و تهکفیری و سهلهفییهکان له عیراقدا پهرش و بڵاوبوونهوهو کهوتنه دژایهتیکردنی عیراقی تازه، بهڵام ئهوهی جێگای سهرنج بوو ئهوه بوو که پاشماوهکانی ئهمانه له گۆڕهپانی سیاسی و سهربازی وڵاتدا دوور نهخرانهوه که ئهمهش پرسیارێکی گرنگ دروست دهکات، ئهم رهوتهش رۆژ لهدوای رۆژ رادهی خراپهکاری و تهقاندنهوهکانی خۆیان زیادتر کرد و ژمارهیهکیس له قاعیده و بهعسییه کۆنهکان رژانه سوریاوه. که ئهوکاتیش سوریا به بیانووی پارێزگاری له پاشماوهی بهعس و هاوسۆزی بۆیان و دژایهتی کردنی دهسهڵاتی زۆرینهی کورد و شیعه داڵدهی دهدان.
لێرهدا پێویسته باسێک بکهین لهسهر ئهو بارودۆخهی له ئهفغانستان و عیراق و ناوچهکه هاته کایهوه به خراپ ئیدارهکردنی رژێمهکان و ههست نهکردن به دهرهاوێشتهژکان که بوونه هۆی سازکردنی زهمینهیهک که ههرچی زیاتر تهکفیری و سهلهفییهکان گهشه بکهن و شان به شانی ئهوانیش قاعیده جالاکییهکانی خۆی گهشه پێدا. له ئهوروپا و جیهانی دهرهوهشدا ئهم بیروباوهڕانه کهوتنه ناو فیکر و هزری گهنجه موسڵمانهکانهوه که له بارێکی دهروونی جیاوازدا دهژیان، ههروهها له عیراق و سوریاش زهمینه و بارودۆخێک ئاماده کرا که زیاتر گهشه بکهن چونکه دهسهڵاتی عیراق کهوته دهست زۆرینهی شیعهوه که به خراپ ئیدارهکردنی رژێم له لایهن مالکییهوه و دهرپهراندنی سوننهکان و باش خزمهت نهکردنی هاووڵاتیانی عیراق به تایبهت له ناوچه سوننهنشینهکانی وایکرد رێژهی ناڕهزایی و دژایهتی دژی حکومهتی عیراق و دهوڵهتی قانون گهشه بکات، تا ئهو ئاستهی که چهندین جار خۆپیشاندان و جۆرێک له راپهڕین دروست بوو که بووه هۆی دهست بهسهرداگرتنی فهلوجه و ئهنبار.
له سوریادا به دهستێوهردانی دهرهکی و له ههندێ لاوه به تایبهت به گواستنهوهی سیاسهتی تاکرهوی و خۆسهپاندنی رژێمی بهشار ئهسهد زهمینهیهک سازکرا که بهناوی ئۆپۆزسیۆنهوه کێشهو راپهڕین دروست ببێت، به تایبهت له لایهن ئیخوان و سهلهفییهکانی حهڵهب و حمس و ... ههروهها نارهزایی کوردهکان له حکومهتی ناوهندی که مێژوویهکی کۆنی ههیهو شوناسی کوردی لهم وڵاتهدا ساڵانێکی زۆر پشتگوێ خرابوو و سهرهکیترین مافه ئینسانییهکانی کوردهکان پێشێل کرابوون، له ئاکامدا به دابهزاندنی دهسهڵاتی حکومهتی ناوهندی رێگا بۆ چالاکی گروپه سهلهفی و تهکفیرییهکان کرایهوهو بهمهش چالاکییهکانی خۆیان به شێوهیهکی بهربڵاو گهشه پێدا.
جهماعهتێکیش بهناوی ئهرتهشی ئازاد و نوسرهی ئیسلامی و ههروهها کورد کهوتنه دژایهتی کردنی بهشار ئهسهد، لێرهدا بوو که تورکیا، عهرهبستان، قهتهر و وڵاتانی ئهوروپایی به مهبهستی جیاواز و به شێوهی راستهوخۆ کهوتنه پشتیوانی کردنی ههموو ئهوانهی دژی بهشار ئهسهد بووبوونهوه، جگه له کوردهکان که ئهوانیش رێگایهکی دیکهیان گرته بهر.
لهم بارودۆخهدا قاعیدهی عیراق و کۆنه بهعسییهکان بهرههڵستکارهکانی خۆیان گواستهوه بۆ سوریا و تێکهڵ بوون به ئۆپۆزسیۆنی عهرهبی سوری و کوردیان پهراوێز خست، پشتیوانییه بێ حیساب و لهراده بهدهرهکان بۆ ئۆپۆزسیۆنی سوریا بووه هۆی بههێزبوونی ئهوانهو له دواییدا سهیرکرا که ئهمانه له چوارچێوهی ئۆپۆزسیۆنی سوریا دهردهچن و بێ توانایی ئهرتهشی ئازادی سوریاش وایکرد که بهعسییه سهدامییهکان و قاعیدهی عیراق زۆر بههێزتر بن.
دوای ئهم بههێزبوونه بوو که قاعیدهی عیراق، بهعسییه کۆنهکان، سهلهفییهکان، تهکفیرییهکان و بهشێک له ئیخوانی سوریا یهکیان گرت و دهوڵهتی ئیسلامی عیراق و شامیان دروست کرد، واتا "داعش". بهرنامهی داعش پێکهتابوو له دروستکردنی دهوڵهتی ئیسلامی، قبوڵنهکردنی ههموو بیر و باوهڕ و ئایدیۆلۆجیایهکی دیکه جگه له خۆیان و تهکفیرکردنی ههموان، کهوتنه کاری تیرۆریستی و کوشتن و بڕین و تۆقاندن، لهم رهوتهشدا تا ئهو جێگایهی گهشهیان کرد که چالاکییهکانی خۆیان له سوریاوه گهیانده عیراقیش و توانی له ناوچه سوننهنشینهکانی عیراق، موسڵ، تکریت و بهشێک له ناوچهکانی سامهڕاو کهرکوک و دیاله بخاته ژێر رکێفی خۆیهوه و توانییان ئهمانه ببهستن به فهلوجهو ئهنبارهوه، که هۆکاری یهکهمی ئهم سهرکهوتنهشیان بێتوانایی سوپای عیراق بوو که مالکی به متمانه لهسهر کۆنه ئهفسهرهکانی بهعسی ناو سوپای عیراق پێکی هێنابوو بۆیه له ماوهیهکی کورتی چهند کاتژمێری نزیک یهک سهد ههزار سهربازی عیراقی پهرش و بڵاوبوونهوه و ناوچهکه کهوته دهست داعش و تهنها ئهو ناوچانه مانهوه که پێشمهرگهی کوردستانی لێبوو.
ئهمه ئاکامی ئهو بارودۆخه بوو که به هۆی خراپ ئیدارهکردنی مالکییهوه هاتبووه ئاراوهو زۆرینهی سوننهی بێبهش کردبوو که بووه هۆی گهشهکردنی داعش و دژایهتیکردنی مالکی له لایهن سوننهکانی لێکهوتهوه.
له رووی مێژووییهوه یهکگرتنی نێوان بهعسییهکان، قاعیده، سهلهفی و تهکفیرییهکان دهگهڕێتهوه بۆ بیرۆکه ئیسلامییهی که له سهرهتای دامهزرادنی بهعسهوه بڕوای به یهکگرتوویی سوریا، میسر و عیراق بوو و ئێستاش دوای تێپهڕبوونی چهندین ساڵ کهوتوونهته جێبهجێکردنی ئهو بیرۆکهو ههوڵی زیندووکردنهوهی خهلافهتی ئیسلامی دهدهن.
داعش به پشتیوانی ئهوانهی که له عیراقی یهکگرتوو و بههێزبوونی کورد و شیعه رقیان بوو و ماوهیهک له بیری تۆڵهسهندنهوهدا بوون کهوتنه زیاتر پهلاماردان و فراوانکردنی سنووری دهسهڵاتهکانیان که بهنده له چاوپێکهوتنێکدا له رابردوودا باسم لهوه کرد که له ههلێکی رهخساودا داعش پهلاماری کوردستان دهدات و ئهوه بوو کردی.
ئهڵبهت هێرشی داعش بۆ سهر کوردستان خاڵی وهرچهرخانی رووداوهکانی ناوچهکه بوو، دوای هێرشی داعش بۆ سهر کوردستان زیاتر له ههمیشه ههست به مهترسییهکانی داعش کرا و بۆیه دهم و دهست جیهان شڵهژاو کهوتنه ههڵوێست وهرگرتن و ههڵوێست دهربڕین، که لهم بوارهدا وڵاتانی ناوچهو جیهان له دوو بهرهدا دابهش کران:
1 ـ ئهو وڵاتانهی کهوتنه جموجۆڵ بۆ پشتیوانیکردنی عیراق و کورد له بهرهنگاربوونهوهی داعش
2 ـ ئهو وڵاتانهی له نزیک یان دوور بێدهنگ بوون و هیچ جۆره ههڵوێستێکیان نهنواند دژی داعش.
ئهم دابهشبوونه ههڵگری راستییهکه، بۆ ئهوانهی ئامادهی هاوکاری سهربازی و مرۆڤایهتی بوون و له ههوڵدان بۆ دروستکردنی هاوپهیمانیهتییهک بۆ بهرهنگاربوونهوهی داعش نابێت جارێکی دیکه لهبهڕ مهرامه تایبهتییهکان و بۆ تێکدانی ئارامی و ئاسایشی ناوچهکه کاتی واتا له ماوهیهکی زهمهنی دیاریکراودا هاوکاریی یهکتر بن و دوایی لێبگهڕێن و رووداوهکانی داهاتوو هاوشێوهی رابردووی ئهفغانستان و عیراق دووپات ببنهوه. ئهگهڕ چاوێک به ئهزموونی وڵاتانی بههاری عهرهبیدا بخشێنین دهبینین که ئهگهر پلان و بهرنامهی توکمه و دووربینانه نهبێت داعشێکی خراپتر و بریندارتر دهکهوێته گیانی مرۆڤایهتی و جیهان و ناوچهکه تووشی مهترسی دهکات. نههێڵین ناوچهکهو گهلانی رۆژههڵاتی ناوین ببنه خۆراکی کێشهکان و کێشه دوولایهنه و چهندلایهنهکان لهسهر گیان و ماڵی ئهمان یهکلا نهبێتهوه، بهداخهوه زۆر جاریش به لهناوبردنی دیکتاتۆرێک، دیکتاتۆرێکی خراپتر هاتووهته سهر دهسهڵات و ئهمهش وایکردووه که خهڵک ههوڵی لهناوبردنی بهردهوامی دیکتاتۆره نوێکان دهدهن و بهداخهوه ئهم بارودۆخه زۆرجار بهردهوام دهبێت.
له کۆتاییدا دهبێت بڵێم داعش زۆر لهو قهبارهیه بچوکتره که ههیه چونکه پێکهاتهی داعش پێکهاتووه له بهرهیهکی زۆرێک لهو سوننانهی دژی حکومهتی نوێی عیراقن که خاوهن بیرورای جیاوازیشن به تایبهت له بواری دامهزراندنی خهلافهتی ئیسلامی و داهاتووی دهوڵهتی ئیسلامی له ناوچهکهو جیهاندا.
نابێت له یادیش بکهین که داعش هێزێکی بێوڵات و بێ نیشتمانه، داعش به جۆرێک یهکهمین رێکخراوی تیرۆریستی جیهانه که فۆرمی نێودهوڵهتی لهخۆ گرتووه، له گرنگترین ئامانجیان دامهزراندنی وڵات و نیشتمانێکی تایبهت به خۆیانه، له ئێستادا توانیویانه تا رادهیهک ئهم ئامانجه بێننه دی، بۆیه شهڕی ئێستا بۆ ئهوان شهڕی مردن و سهرکهوتن یان مان و نهمانه، ئهوان به دڵنیاییهوه دوای خۆیان و به شکست خواردنیان له عیراقدا، تهنها و تهنها وێرانی بهجێ دههێڵن. ئهگهریش سهرکهون بیر له دامهزراندنی دهوڵهتی ئیسلامی دهکهنهوه که ئهڵبهت هیچ هێزێکی ئیسلامی دیکه پشتیوانییان ناکات، چونکه داعش له خۆیدا ناتوانێت هیچ خوێندنهوهیهکی دیکه له ئیسلام پهسهند بکات، بۆیه لهناوبردنی و ریشهکێشکردنی ئهم گروپه پێویستهو دهبێت به پلانێکی توکمه لهناو ببرێن، له ههمان کاتدا زهمینهکانی سهرههڵدانی وهها گروپێک له ناوچهکهدا وشک بکرێت، ئهزموونی رابردوو سهلماندوویهتی به سهرههڵدانی گروپه نوێکان، رادهی توندڕهوی و تاوان و جهنایهتهکانییان گهشه دهکات.
سهرچاوه: ئاژانسی کورد پرێس
ئهگهر کهمێک بگهڕێینهوه بۆ مێژوو و دواوهوه به تایبهت دوای سهرههڵدانی بیری مارکسیزم و لێنینیزم و دوای شهڕی جیهانی یهکهم و دووهم وڵاتانی ئهوروپا و ئهمریکا وهکو سهرمایهدار و کۆلۆنیالیزم دژی بلۆکی رۆژههڵات و سۆسیالیزم کهوتنه بهرنامهرێژی بۆ دژایهتیکردنی کۆمۆنیزم، ههروهها که بینیمان ئهمهش له رێگای پشتیوانیکردنی بزووتنهوه ئایینییهکان به تایبهت بزووتنهوه ئیسلامییهکانهوه کرا چونکه ئهمانه لهگهڵ سۆڤیهت هاوسنوور بوون به تایبهت دوای ئهوهی سۆڤیهت ئهفغانستانی داگیرکرد، که دواتریش ئهفغانهکان گروپه سهلهفییهکانیان پێکهێناو به سهرههڵدانی ئوسامه بنلادهن له عهرهبستانهوه، له لایهن گروپه وههابییهکانهوه پشتیوانی کراو توانییان تاڵیبان له ئهفغانستان پێکبێنن، به بههێزبوونی ئهم گروپه بهرهو ئامانجی دیکه هاندران و له کۆتاییشدا گروپی قاعیدهی لێ دروست بوو که بوونه دوو باڵی سهرهکی توندڕهوی له ناوچهکهدا، له درێژهدا بوونه دژبهری رۆژئاوا و ئهمریکایان کرده ئامانج و لووتکهی ئهم دژایهتیکردنهش تهقاندنهوهی تاوهڕهکانی رێکخراوی بازرگانی جیهانیی بوو له ١١ی سیبتهمبهری ٢٠١١.
دوای ئهوه ئهمریکا کهوته بیرکردنهوهی تۆڵه و بۆ ئهم مهبهستهش هاوپهیمانییان دروست کرد و پهلاماری ئهفغانستان درا و تاڵیبان و قاعیدهیان شکاند بهڵام ئهمانه به تهواوی لهناو نهچوون واش دیاربوو که یان نهتوانرا یان خود مهبهستی ئهوهیان بوو که له داهاتوودا به مهبهستی ههندێ مهرامی تایبهت بهکار بهێنرێن بهڵام ئاکامی نهخوازراوی ئهم بڕیاره ئهوه بوو که قاعیده و تهکفیرییهکان بوونه مهترسییهکی گهوره.
ههروهها که بینیمان شهڕی ئهفغانستان، داگیرکردنی کوێت و قهیرانی عیراق ههموویان به هاوپهیمانی کراو له عیراقیش سهدام رووخێندرا و سیستمێکی نوێی سیاسی هاته ئاراوه، له ئهنجامدا هێزه بهعسی و تهکفیری و سهلهفییهکان له عیراقدا پهرش و بڵاوبوونهوهو کهوتنه دژایهتیکردنی عیراقی تازه، بهڵام ئهوهی جێگای سهرنج بوو ئهوه بوو که پاشماوهکانی ئهمانه له گۆڕهپانی سیاسی و سهربازی وڵاتدا دوور نهخرانهوه که ئهمهش پرسیارێکی گرنگ دروست دهکات، ئهم رهوتهش رۆژ لهدوای رۆژ رادهی خراپهکاری و تهقاندنهوهکانی خۆیان زیادتر کرد و ژمارهیهکیس له قاعیده و بهعسییه کۆنهکان رژانه سوریاوه. که ئهوکاتیش سوریا به بیانووی پارێزگاری له پاشماوهی بهعس و هاوسۆزی بۆیان و دژایهتی کردنی دهسهڵاتی زۆرینهی کورد و شیعه داڵدهی دهدان.
لێرهدا پێویسته باسێک بکهین لهسهر ئهو بارودۆخهی له ئهفغانستان و عیراق و ناوچهکه هاته کایهوه به خراپ ئیدارهکردنی رژێمهکان و ههست نهکردن به دهرهاوێشتهژکان که بوونه هۆی سازکردنی زهمینهیهک که ههرچی زیاتر تهکفیری و سهلهفییهکان گهشه بکهن و شان به شانی ئهوانیش قاعیده جالاکییهکانی خۆی گهشه پێدا. له ئهوروپا و جیهانی دهرهوهشدا ئهم بیروباوهڕانه کهوتنه ناو فیکر و هزری گهنجه موسڵمانهکانهوه که له بارێکی دهروونی جیاوازدا دهژیان، ههروهها له عیراق و سوریاش زهمینه و بارودۆخێک ئاماده کرا که زیاتر گهشه بکهن چونکه دهسهڵاتی عیراق کهوته دهست زۆرینهی شیعهوه که به خراپ ئیدارهکردنی رژێم له لایهن مالکییهوه و دهرپهراندنی سوننهکان و باش خزمهت نهکردنی هاووڵاتیانی عیراق به تایبهت له ناوچه سوننهنشینهکانی وایکرد رێژهی ناڕهزایی و دژایهتی دژی حکومهتی عیراق و دهوڵهتی قانون گهشه بکات، تا ئهو ئاستهی که چهندین جار خۆپیشاندان و جۆرێک له راپهڕین دروست بوو که بووه هۆی دهست بهسهرداگرتنی فهلوجه و ئهنبار.
له سوریادا به دهستێوهردانی دهرهکی و له ههندێ لاوه به تایبهت به گواستنهوهی سیاسهتی تاکرهوی و خۆسهپاندنی رژێمی بهشار ئهسهد زهمینهیهک سازکرا که بهناوی ئۆپۆزسیۆنهوه کێشهو راپهڕین دروست ببێت، به تایبهت له لایهن ئیخوان و سهلهفییهکانی حهڵهب و حمس و ... ههروهها نارهزایی کوردهکان له حکومهتی ناوهندی که مێژوویهکی کۆنی ههیهو شوناسی کوردی لهم وڵاتهدا ساڵانێکی زۆر پشتگوێ خرابوو و سهرهکیترین مافه ئینسانییهکانی کوردهکان پێشێل کرابوون، له ئاکامدا به دابهزاندنی دهسهڵاتی حکومهتی ناوهندی رێگا بۆ چالاکی گروپه سهلهفی و تهکفیرییهکان کرایهوهو بهمهش چالاکییهکانی خۆیان به شێوهیهکی بهربڵاو گهشه پێدا.
جهماعهتێکیش بهناوی ئهرتهشی ئازاد و نوسرهی ئیسلامی و ههروهها کورد کهوتنه دژایهتی کردنی بهشار ئهسهد، لێرهدا بوو که تورکیا، عهرهبستان، قهتهر و وڵاتانی ئهوروپایی به مهبهستی جیاواز و به شێوهی راستهوخۆ کهوتنه پشتیوانی کردنی ههموو ئهوانهی دژی بهشار ئهسهد بووبوونهوه، جگه له کوردهکان که ئهوانیش رێگایهکی دیکهیان گرته بهر.
لهم بارودۆخهدا قاعیدهی عیراق و کۆنه بهعسییهکان بهرههڵستکارهکانی خۆیان گواستهوه بۆ سوریا و تێکهڵ بوون به ئۆپۆزسیۆنی عهرهبی سوری و کوردیان پهراوێز خست، پشتیوانییه بێ حیساب و لهراده بهدهرهکان بۆ ئۆپۆزسیۆنی سوریا بووه هۆی بههێزبوونی ئهوانهو له دواییدا سهیرکرا که ئهمانه له چوارچێوهی ئۆپۆزسیۆنی سوریا دهردهچن و بێ توانایی ئهرتهشی ئازادی سوریاش وایکرد که بهعسییه سهدامییهکان و قاعیدهی عیراق زۆر بههێزتر بن.
دوای ئهم بههێزبوونه بوو که قاعیدهی عیراق، بهعسییه کۆنهکان، سهلهفییهکان، تهکفیرییهکان و بهشێک له ئیخوانی سوریا یهکیان گرت و دهوڵهتی ئیسلامی عیراق و شامیان دروست کرد، واتا "داعش". بهرنامهی داعش پێکهتابوو له دروستکردنی دهوڵهتی ئیسلامی، قبوڵنهکردنی ههموو بیر و باوهڕ و ئایدیۆلۆجیایهکی دیکه جگه له خۆیان و تهکفیرکردنی ههموان، کهوتنه کاری تیرۆریستی و کوشتن و بڕین و تۆقاندن، لهم رهوتهشدا تا ئهو جێگایهی گهشهیان کرد که چالاکییهکانی خۆیان له سوریاوه گهیانده عیراقیش و توانی له ناوچه سوننهنشینهکانی عیراق، موسڵ، تکریت و بهشێک له ناوچهکانی سامهڕاو کهرکوک و دیاله بخاته ژێر رکێفی خۆیهوه و توانییان ئهمانه ببهستن به فهلوجهو ئهنبارهوه، که هۆکاری یهکهمی ئهم سهرکهوتنهشیان بێتوانایی سوپای عیراق بوو که مالکی به متمانه لهسهر کۆنه ئهفسهرهکانی بهعسی ناو سوپای عیراق پێکی هێنابوو بۆیه له ماوهیهکی کورتی چهند کاتژمێری نزیک یهک سهد ههزار سهربازی عیراقی پهرش و بڵاوبوونهوه و ناوچهکه کهوته دهست داعش و تهنها ئهو ناوچانه مانهوه که پێشمهرگهی کوردستانی لێبوو.
ئهمه ئاکامی ئهو بارودۆخه بوو که به هۆی خراپ ئیدارهکردنی مالکییهوه هاتبووه ئاراوهو زۆرینهی سوننهی بێبهش کردبوو که بووه هۆی گهشهکردنی داعش و دژایهتیکردنی مالکی له لایهن سوننهکانی لێکهوتهوه.
له رووی مێژووییهوه یهکگرتنی نێوان بهعسییهکان، قاعیده، سهلهفی و تهکفیرییهکان دهگهڕێتهوه بۆ بیرۆکه ئیسلامییهی که له سهرهتای دامهزرادنی بهعسهوه بڕوای به یهکگرتوویی سوریا، میسر و عیراق بوو و ئێستاش دوای تێپهڕبوونی چهندین ساڵ کهوتوونهته جێبهجێکردنی ئهو بیرۆکهو ههوڵی زیندووکردنهوهی خهلافهتی ئیسلامی دهدهن.
داعش به پشتیوانی ئهوانهی که له عیراقی یهکگرتوو و بههێزبوونی کورد و شیعه رقیان بوو و ماوهیهک له بیری تۆڵهسهندنهوهدا بوون کهوتنه زیاتر پهلاماردان و فراوانکردنی سنووری دهسهڵاتهکانیان که بهنده له چاوپێکهوتنێکدا له رابردوودا باسم لهوه کرد که له ههلێکی رهخساودا داعش پهلاماری کوردستان دهدات و ئهوه بوو کردی.
ئهڵبهت هێرشی داعش بۆ سهر کوردستان خاڵی وهرچهرخانی رووداوهکانی ناوچهکه بوو، دوای هێرشی داعش بۆ سهر کوردستان زیاتر له ههمیشه ههست به مهترسییهکانی داعش کرا و بۆیه دهم و دهست جیهان شڵهژاو کهوتنه ههڵوێست وهرگرتن و ههڵوێست دهربڕین، که لهم بوارهدا وڵاتانی ناوچهو جیهان له دوو بهرهدا دابهش کران:
1 ـ ئهو وڵاتانهی کهوتنه جموجۆڵ بۆ پشتیوانیکردنی عیراق و کورد له بهرهنگاربوونهوهی داعش
2 ـ ئهو وڵاتانهی له نزیک یان دوور بێدهنگ بوون و هیچ جۆره ههڵوێستێکیان نهنواند دژی داعش.
ئهم دابهشبوونه ههڵگری راستییهکه، بۆ ئهوانهی ئامادهی هاوکاری سهربازی و مرۆڤایهتی بوون و له ههوڵدان بۆ دروستکردنی هاوپهیمانیهتییهک بۆ بهرهنگاربوونهوهی داعش نابێت جارێکی دیکه لهبهڕ مهرامه تایبهتییهکان و بۆ تێکدانی ئارامی و ئاسایشی ناوچهکه کاتی واتا له ماوهیهکی زهمهنی دیاریکراودا هاوکاریی یهکتر بن و دوایی لێبگهڕێن و رووداوهکانی داهاتوو هاوشێوهی رابردووی ئهفغانستان و عیراق دووپات ببنهوه. ئهگهڕ چاوێک به ئهزموونی وڵاتانی بههاری عهرهبیدا بخشێنین دهبینین که ئهگهر پلان و بهرنامهی توکمه و دووربینانه نهبێت داعشێکی خراپتر و بریندارتر دهکهوێته گیانی مرۆڤایهتی و جیهان و ناوچهکه تووشی مهترسی دهکات. نههێڵین ناوچهکهو گهلانی رۆژههڵاتی ناوین ببنه خۆراکی کێشهکان و کێشه دوولایهنه و چهندلایهنهکان لهسهر گیان و ماڵی ئهمان یهکلا نهبێتهوه، بهداخهوه زۆر جاریش به لهناوبردنی دیکتاتۆرێک، دیکتاتۆرێکی خراپتر هاتووهته سهر دهسهڵات و ئهمهش وایکردووه که خهڵک ههوڵی لهناوبردنی بهردهوامی دیکتاتۆره نوێکان دهدهن و بهداخهوه ئهم بارودۆخه زۆرجار بهردهوام دهبێت.
له کۆتاییدا دهبێت بڵێم داعش زۆر لهو قهبارهیه بچوکتره که ههیه چونکه پێکهاتهی داعش پێکهاتووه له بهرهیهکی زۆرێک لهو سوننانهی دژی حکومهتی نوێی عیراقن که خاوهن بیرورای جیاوازیشن به تایبهت له بواری دامهزراندنی خهلافهتی ئیسلامی و داهاتووی دهوڵهتی ئیسلامی له ناوچهکهو جیهاندا.
نابێت له یادیش بکهین که داعش هێزێکی بێوڵات و بێ نیشتمانه، داعش به جۆرێک یهکهمین رێکخراوی تیرۆریستی جیهانه که فۆرمی نێودهوڵهتی لهخۆ گرتووه، له گرنگترین ئامانجیان دامهزراندنی وڵات و نیشتمانێکی تایبهت به خۆیانه، له ئێستادا توانیویانه تا رادهیهک ئهم ئامانجه بێننه دی، بۆیه شهڕی ئێستا بۆ ئهوان شهڕی مردن و سهرکهوتن یان مان و نهمانه، ئهوان به دڵنیاییهوه دوای خۆیان و به شکست خواردنیان له عیراقدا، تهنها و تهنها وێرانی بهجێ دههێڵن. ئهگهریش سهرکهون بیر له دامهزراندنی دهوڵهتی ئیسلامی دهکهنهوه که ئهڵبهت هیچ هێزێکی ئیسلامی دیکه پشتیوانییان ناکات، چونکه داعش له خۆیدا ناتوانێت هیچ خوێندنهوهیهکی دیکه له ئیسلام پهسهند بکات، بۆیه لهناوبردنی و ریشهکێشکردنی ئهم گروپه پێویستهو دهبێت به پلانێکی توکمه لهناو ببرێن، له ههمان کاتدا زهمینهکانی سهرههڵدانی وهها گروپێک له ناوچهکهدا وشک بکرێت، ئهزموونی رابردوو سهلماندوویهتی به سهرههڵدانی گروپه نوێکان، رادهی توندڕهوی و تاوان و جهنایهتهکانییان گهشه دهکات.
سهرچاوه: ئاژانسی کورد پرێس
نوێنهری فهرمی ههرێمی کوردستانی عێراق له ئێران ڕایگهیاند که یهکێتی نیشتیمانی کوردستان هاوپهیمانی کۆماری ئیسلامی ئێرانه و ههرگیز ئهم بابهتهی نهشاردۆتهوه.
"نازم دهباغ" نوێنهری فهرمی حکوومهتی ههرێمی کوردستانی عێراق له تاران له دیمانهیهکی ڕۆژنامهوانیدا لهبارهی پێوهندییهکانی پارتهکانی ههرێمی کوردستان و کۆماری ئیسلامی ئێران دهدوێت.
ئهندامی یهکێتی نیشتیمانی کوردستان له دیمانه لهگهڵ "لڤین" جهختی کرد که پارتهکهی هاوپهیمانێکی کۆماری ئیسلامی ئێرانه و ههرگیزیش ئهو بابهتهی نهشاردۆتهوه.
دهباغ زیادیشی کرد: یهکێتی، هاوپهیمانی ئێرانه و ئێرانیش دهیههوێ یهکێتی هاوپهیمانێکی بههێز بێت و هاوکاری دیکهی پارتهکان و لایهنه سیاسییهکانی عێراق بکات بۆ جێگرکردنی ئاسایش لهم وڵاته و بونیاتنانهوهی عێراقێکی نوێ.
له بهشێکی دیکهی دیمانهکهیدا، "نازم دهباغ" باسی پێوهندییهکانی ئێران و پارتی دیموکراتی کوردستانی عێراق به سهرۆکایهتی "مهسعوود بارزانی" سهرۆکی ههرێم دهکات و دهڵێ که بهپێچهوانهی ئهو دهنگۆیانهی ههن، پارتی پێوهندییهکی باشی لهگهڵ ئێراندا ههیه.
ههروهها سهفهری ئهم دواییانهی "نێچیرڤان بارزانی" سهرۆک وهزیرانی حکوومهتی ههرێمی کوردستانی بۆ ئێرانی، به نموونهیهکی ئاشکرای پێوهندی پتهوی نێوان پارتی و ئێران وهسف کرد.
ئاماژهی بهوهش دا، تهنانهت پارتهکانی سۆسیالیست، زهحمهتکێشان، کۆمهڵی ئیسلامی و بزووتنهوهی گۆڕان، پێوهندی باشیان ههیه لهگهڵ ئێران.
دوایین هەواڵەکان
- سهركۆمارى توركيا بهردهواميى پشتگيريى وڵاتهكهى بۆ عێراق و ههرێمى كوردستان دووپات كردهوه
- پەیامی سەرۆک نێچیرڤان بارزانی لە ساڵیادی ڕۆژنامەگەریی کوردیدا
- نێچيرڤان بارزانى: دهبێ نيشتمان كۆكهرهوهى ههموومان بێت
- سهرۆك نێچيرڤان بارزانى لهگهڵ باڵيۆزى يهكێتيى ئهورووپا كۆبووهوه
- سهرۆكى ههرێمى كوردستان پێشوازى له باڵيۆزى فهرهنسا كرد
- سهرۆك نێچيرڤان بارزانى پێشوازى له باڵيۆزى بهريتانيا كرد
- سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان پێشوازی لە باڵیۆزی بەریتانیا لە عێراق دەکات
- عەباس غەزالی: نووسین و چاپکردنی "فەرھەنگیی زارەکیی موکریان" شانازییەکی بێ پایانە
- پەیامی پیرۆزبایی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان بەبۆنەی جەژنی نەورۆز
- سهرۆكى ههرێمى كوردستان نامهيهكى پيرۆزبايى له وهزيرى دهرهوەى توركياوه پێدهگات