ڕۆژی چوارشەممە 30ـی 12ـی 2015 بەڕێز مەسعوود بارزانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان و حەیدەر عەبادی سەرۆکوەزیرانی عێراق، لە پەیوەندییەكی تەلەفۆنیدا بارودۆخی مەیدانیی شەڕ و دوا پەرەسەندنە سەربازییەكانیان لەدژی تیرۆریستانی داعش تاوتوێ کرد.

هەر لەو پەیوەندییە تەلەفۆنییەدا، سەرۆک بارزانی و سەرۆکوەزیرانی عێراق حەیدەر عەبادی، ئازادکردنی ڕومادی و ناوچەکانی دیکەیان خستە بەر باسەوە؛ هاوکات سەرۆک بارزانی پیرۆزبایی لە حەیدەر عەبادی کرد بە بۆنەی ئازادكردنی شاری ڕومادی و ئەو سەرکەوتنەی کە هێزەکانی عێراق لە ڕومادییان بەدەستیان هێناوە و شارەکەیان لە دەست تیرۆریستان ئازاد کرد.

هەروەها سەرۆکی هەرێمی کوردستان و سەرۆکوەزیرانی عێراق، باسیان لە بەردەوامی هاوکاری و هەماهەنگیی نێوان هێزەکانی پێشمەرگە و هێزەکانی عێراق کرد لە شەری دژی تیرۆردا، ئەوەیش دووپات کراویەوە کە، گوشاری سەربازی لە هەموو بەرەکان لەسەر تیرۆریستان بەردەوام بێت بۆ ئازادکردنی ناوچەکان و شکستدان و لەناوبردنی تیرۆریستان.

ڕۆژی چوارشەممە ٢٣ـی١٢ـی٢٠١٥ بەرێز مسعود بارزانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە سەلاحەدین، پێشوازی لە فەخری کەریم سەرۆکی دەزگای ئەلمەدا بۆ رۆشنبیریی و راگەیاندن و هونەر و، سەرۆکی ئەنجوومەنی عێراقی بۆ ئاشتی و هاریکاری، کرد.

لەو دیدارەدا فەخری کەریم باسی رەوشی سیاسی و ئەمنیی عێراق و ئەو سەرکەوتنانە کرد کە لە بەرەکانی ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆریستان وەدەست هاتوون. هەروەها رۆڵی پێشمەرگە و هێزە عێراقییەکانی لە شکاندنی داعش بەرز نرخاند.

لە تەوەرێکی تری دیدارەکەدا باسی ئەو فشارە جەماوەرییە کرا کە ئامانجیان دەربازکردنی عێراقە لەو قەیرانانەی هەڕەشە لە وڵات دەکەن. جەختیش لە جێبەجێکردن و قووڵکردنەوەی چاکسازی و بەدەنگەوەچوونی داخوازییەکانی هاووڵاتییان، لەبارەی خزمەتگوزاری و ئەو پیشێلکاریانەی دژ بە دیموکراتیەت و ئازادییەکان دەکرێت، کرایەوە.

لە بەشێکی دیکەی دیدارەکەدا باسی ڕەوشی ناوخۆی هەرێمی کوردستان کرا و جەخت لەسەر یەکڕیزی و یەکخستنی تواناکان لە پێناو شکاندنی تیرۆریستانی داعش و بیری توندڕۆیی کرایەوە.

هەر لەو دیدارەدا جەخت کرایەوە کە پەیوەندیی نێوان هەولێر و بەغدا پتەو بکرێت، بۆئەوەی پێگەی هاوبەشی هەردوولا لە جەنگ دژی تیرۆر بەهێزتر بێت و، پرۆسەی چاکسازی دیموکراتی بەپێی خواستی عێراقییەکان، وەدی بهێنرێت.

دواجار فەخری کەریم ستایشی رۆڵی سەرۆک بارزانی کرد لە سەرکردایەتیکردنی روبەروبوونەوەی پێشمەرگە دژی داعش. سەرکەوتن و قوربانیدانەکانی پێشمەرگەشی بە پشتیوانییەکی بەهێز بۆ بەرەی عێراقی بۆ رزگارکردنی خاکی عێراق لە داعش وەسف کرد.

ڕۆژی چوارشەممە 16ـی 12ـی 2015 بەڕێز مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بە مەبەستی لەنزیكەوە ئاگاداربوون لە ڕەوشی خەڵكی شنگال و داواكارییەكانیان و ئاڵوگۆڕكردنی بیروبۆچوون لەبارەی ئاوەدانكردنەوە و قووڵتركردنی پێكەوەژیان و ئاییندەی شنگال لەگەڵ ژمارەیەك لە كەسایەتی و ڕیشسپی و پیاوماقووڵانی موسڵمانی دەڤەری شنگال كۆبۆیەوە.

لەم كۆبوونەوەیەدا سەرۆك بارزانی گوتەیەكی بۆ ئامادەبووان پێشكەشكرد و تێیدا باسی لە بایەخی سیاسی و نەتەوەیی و جیۆگرافی و كۆمەڵایەتیی شنگال بۆ گەلی كوردستان كرد كە بە درێژایی مێژوو نموونەی پێكەوەژیانی نەتەوەیی و ئایینیی پێكهاتە جیاوازەكان بووە و ئەوەیشی خستەڕوو كە پێویستە ئەو فەرهەنگەی پێكەوەژیان قووڵتر و دەوڵەمەندتر بكرێت لە دەڤەری شنگال و هەموو كوردستان و ڕێگە نەدرێت كە بە هیچ شێوەیەك زیان لە ئاسوودەیی خەڵك و فەرهەنگی پێكەوەژیانی كوردستانیان و خەڵكی شنگال بدرێت و لەم ڕووەشەوە ئەركی مامۆستایانی ئایینی و لایەنە سیاسییەكان و كەسایەتی و پیاماقوڵانی بە گرنگ و كاریگەر وەسف كرد.

سەرۆك بارزانی باسی لە وەحشیگەری و بێویژدانی تیرۆریستانی داعش كرد كە بە درێژایی مێژوو هیچ دوژمنێك وەك داعش تاوانی قێزەوەن و دژەمرۆیی لە بەرانبەر گەلی كوردستان ئەنجام نەداوە و ئەو تاوانانەی داعش لەدژی هەموو خەڵكی كوردستان بوون و برینی خوشك و برا ئێزیدییەكان برینی هەموو تاكێكی كوردە و ئەوەی بەرانبەر خوشك و برا ئێزیدییەكان كراوە بەرانبەر هەموو گەلی كوردستان كراوە و باسی ئەوەیشی كرد كە خوشك و برا ئێزییدییەكان دووجار و بەهۆی كوردبوون و بەهۆی ئایینەكەیشیان زوڵمیان لێكراوە و تاوانیان دەرهەق كراوە. هەروەها ئاماژەی بەوەدا كە داعش لەڕووی سەربازییەوە لەسەر دەستی پێشمەرگە تووشی شكست هاتووە بەڵام نابێ ڕێگە بدەین ئامانجەكانی داعش لە تێكدانی برایەتی و پێكەوەژیان بهێنەدی و دەست بەو فەرهەنگە دەوڵەمەندەی پێكەوەژیانە بگرین كە بەهۆیەوە پێگە و ناوبانگی گەلی كوردستان لە ئاستی جیهانیدا بەرز و شاییستەیە و جەختی لەوە كردەوە كە لەدەستدانی پێكەوەژیان بۆ گەلی ئێمە سەرەتایەك دەبێ بۆ نەمان و كارەسات. سەرۆك بارزانی لە درێژەی قسەكانیدا باسی لە پێویستیی ئاوەدانكردنەوەی شنگال و بایەخدان بە باری ئابووری و گوزەرانی خەڵكی ئەم دەڤەرە كرد و بۆ ئەم مەبەستەیش داوای كرد كە خەڵكی شنگال بە هەموو پێكهاتەكانیەوە لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەكانی حكوومەتی هەرێم كار بۆ ئەوە بكەن كە شنگال بە باشترین شێوە ئاوەدان بكرێت و هەروەها كاریش بۆ ئەوە بكرێت كە لەڕووی ئیدارییەوە ناوچەی شنگال تایبەتمەندیی خۆی هەبێت و بكرێتە پارێزگا.

لە بەشێكی تری كۆبوونەوەكە بەشداربووانی سوپاسی سەرۆك بارزانیان كرد كە بەڵێنەكەی خۆی بەجێ گەیاند و دەڤەری شنگالی لەدەست تیرۆریستانی داعش ڕزگاركرد و ستاییشی قوربانیدانی هێزی پێشمەرگەیان كرد كە قارەمانانە بە خوێنی خۆیان چیای شنگال و شاری شنگالیان ڕزگار كرد و ئەو بەڵێنەیشیان بە سەرۆك بارزانیدا كە پارێزەری برایەتی و پێكەوەژیان بن لە ناوچەكەیان و ئەو پێكەوەژیانە دەوڵەمەندتر و قووڵتر بكەن. دواتر پرسیار و تێبینی و پێشنیارەكانی خۆیان لەمەڕ ئاییندەی شنگال و ئاوەدانكردنەوەی بۆ سەرۆك بارزانی خستەڕوو.

لە وەڵامی پرسیار و تێبینییەكانی ئامادەبووان سەرۆك بارزانی سوپاسی پابەندبوونی خەڵكی شنگالی كرد بە بنەماكانی برایەتی و پێكەوەژیان و ئەوەی دووپاتكردەوە كە هەموومان برا و كەسوكاری یەكترین و هیچ جیاوازییەكمان نییە و هەر كەس ئازادە تەعبیر لە بیروبۆچوون و دینداریی خۆی بكات بێ ئەوەی باوەڕی خۆی بەسەر كەسێكی تردا بسەپێنێت. سەرۆك بارزانی سوپاسی خەڵكی پارێزگای دهۆك و هەموو گەلی كوردستانی كرد كە مەردانە و برایانە لەم شەڕەدا هاتنە دەست و بە خوێن و بە قوربانیدان دوژمنیان شكاند و بە دڵفراوانی و هەستێكی نیشتیمانی و نەتەوەیی یارمەتیی ئاوارە و لێقەوماوانیان دا.

لە كۆتایی گوتەكەیدا سەرۆك بارزانی جەختی لەوە كردەوە كە پێویستە خەڵكی شنگال بڕیار لەسەر ژیان و دواڕۆژی خۆیان بدەن و هیوای خواست كە شنگال بۆ هەموو پێكهاتەكانی ببێتە نموونەی ئاوەدانی و بەختەوەریی هاووڵاتیان.

نیوەڕۆی ئەمڕۆ دووشەممە 30/11/2015 بەرێز نێچیرڤان بارزانی سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان، پێشوازی لە شاندێكی ئەنجومەنی پیرانی ئەمەریكا بە سەرۆكایەتی جۆن مەككین سەرۆكی كۆمسیۆنی بەرگریی ئەنجومەنی پیران و شاندێكی دیپلۆماسی و سەربازیی یاوەریان كرد.

لە دیدارێكدا كە بەڕێز قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆك وەزیران و ژمارەیەك لە وەزیرانی حكوومەتی هەرێمی كوردستان ئامادەیبوون، بەڕێز مەككین دەستخۆشی لە خەڵك و حكوومەتی هەرێمی كوردستان و هێزی پێشمەرگە كرد كە توانیویانە ناوچەیەكی زۆر فراوان لە دەستی تیرۆرستانی داعش ڕزگار بكەن بە تایبەتی ڕزگاركردنی شەنگال و سەرەخۆشیی خۆیشی بۆ شەهید و قوربانیانی دەستی تیرۆرستانی داعش پیشان دا و دووپاتی كردەوە كە ئەمەریكا لە پێشكەشكردنی هاوكارییەكانی بۆ هێزی پێشمەرگە بەردەوام دەبێت.

دواتر باسی لە مەبەستی سەردانەكەیان بۆ هەرێمی كوردستان كرد كە بۆ لە نزیكەوە ئاگاداربوون لە ڕەوشی بەرەكانی جەنگ و پێداویستییە هەنووكەییەكانی هەرێمی كوردستانە و ئاشكرایكرد كە ئەو پێداویستیانەی هەرێمی كوردستان پێشكەش بە ئیدارەی حكوومەتی ئەمەریكا دەكەن بۆئەوەی گفتوگۆی لەسەر بكرێت و هەوڵی دابینكردنیان بدرێت. هەروەك هەوڵەكانی خەڵك و حكوومەتی هەرێمی كوردستانی لە بواری پێشوازی كردن لە ژمارەیەكی زۆری ئاوارە و پەنابەرانی دەستی تیرۆری بەرز نرخاند كە بە باشترین شێوە شوێنی حەوانەوە و خزمەتگوزاری پێشكەش كردوون.

لای خۆیەوە بەڕێز سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان سوپاسی ئەو سەردانەی كرد و هاوكارییەكانی ئەمەریكایشی لە بواری سەربازی و مەشق و ڕاهێناندا بۆ هێزی پێشمەرگەی كوردستان بەرز نرخاند و هیوای خواست هاوكاریی زیاتری هەرێمی كوردستان بكرێت بۆئەوەی بتوانرێت مەترسیی تیرۆر بە یەكجاری بنبڕ بكرێت.

لە بەشێكی دیكەی قسەكانیدا بەڕێزیان ئاماژەی بە هاتنی ئەو ژمارەی زۆرەی ئاوارە و پەنابەران كرد كە لە ترسی تیرۆر ڕوویان لە هەرێمی كوردستان كردووە لە كاتێكدا حكوومەتی هەرێم بە قەیرانێكی دارایی قورسدا تێدەپەڕێت و هیوای خواست هاوكاریی زیاتری هەرێمی كوردستان بكرێت بۆئەوەی بتوانن ژیانی ئاوارە و پەنابەران باشتر بكەن.

سەبارەت بە پەیوەندییەكانی نێوان هەولێر و بەغداش، بەڕێز نێچیرڤان بارزانی دووپاتی كردەوە كە هەرێمی كوردستان دەخوازێت باشترین پەیوەندی لەگەڵ حكوومەتی عێراق هەبێت و ئامادەیی حكوومەتی هەرێمیشی بۆ هەر گفتوگۆ و دیالۆگێك بە مەبەستی چارەسەركردنی كێشەكان دەربڕی.

ئاڵوگۆڕكردنی بیروڕا لەسەر چەند بابەتێكی پەیوەندیدار و تاوتوێكردنی بارودۆخی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، لایەنێكی دیكەی دیدارەكە بوو.

لە بەرواری ٢٣ی نۆڤەمبەری ٢٠١٥ تاوەکو ئێستا بۆ چەندین جار گەشتە ئاسمانییەکانی هه‌ردوو فڕۆكه‌خانه‌ی نێوده‌وڵه‌تیی هه‌ولێر و سلێمانی به بیانووى بۆردومانی مووشەکیی ڕووسیا بۆ سەر پێگەی تیرۆریستانی داعش لە سووریا، لە لایەن دەسەڵا‌تی فڕۆکەوانی مەدەنی عێراقییەوە ڕاگیراون.

ئێمە پشتگیریی هەموو ئۆپەراسیۆنێک دەکەین کە دژى تیرۆرستانى داعش ئەنجام بدرێت، بەڵام ئەمە نابێ ببێتە هۆى ڕاگرتنی گەشتە ئاسمانییەكانی هەردوو فڕۆكەخانەی هەولێر و سلێمانی. دیارە ڕاگرتنی گەشتە ئاسمانییەکان بەبێ ڕاوێژ لە گەڵ حکوومەتی هەرێمی کوردستان و حكوومەتی عێراقی فیدرال، سەرەڕای دروستکردنى کێشە بۆ هاووڵاتیانى هەرێم و گەشتیاران، زیانی ماددیی گەورەى هەیە بۆ هەردوو فرۆکەخانەكە و کەرتى ئابوورى و بازرگانى لە هەرێم بە گشتی.

سەرۆکایەتیی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمى كوردستان نیگەرانە لەم جۆرە کردارانە و بە فەرمی داوا لە حکوومەتی ڕووسیای فیدراڵ دەکات هەماهەنگیی زیاتر لەگەڵ حکوومەتى عێراقی فیدڕاڵ و حکوومەتی هەرێمی کوردستان بکات، هەروەها بۆ ئاراستەکردنى مووشەکەکانى بە زووترین کات کار بۆ دۆزینەوەی جێگرەوەیەکی دیکە بکات لە بری بەکارهێنانى ئاسمانى هەرێمى کوردستان.

لە کاتێکدا بەهۆى جەنگ دژى تیرۆرستانى داعش و بڕینى بەشە بودجەی هەرێمى کوردستان لەلایەن بەغداوە و دابەزینى نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا، هەرێمى کوردستان تووشی قەیرانێکی دارایی بووە، ڕاگرتنى گەشتە ئاسمانییەکان قەیرانێکى دیکە بۆ هەرێم دروست دەکات و ئەگەری قەرەبووکردنەوەی زیانەکانیش لە لایەن حکوومەتی فیدراڵی عیراقەوە ئەستەمە.

سەرۆکایەتیی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان

ڕۆژی دووشەممە 7ـی 12ـی 2015 لە سەلاحەدین بەڕێز مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان پێشوازی لە فرانك باكر باڵیۆزی بریتانیا لە عێراقی فیدڕاڵ و شاندێكی یاوەری كرد.

لەدیدارەكەدا باڵیۆزی بریتانیا لە عێراق پیرۆزبایی سەرۆك وەزیران و حكوومەتی بریتانیای بە سەرۆك بارزانی گەیاند بە بۆنەی سەركەوتنەكانی هێزی پێشمەرگەی كوردستان و ئازادكردنی شنگال و ئۆپڕاسیۆنی ئازادكردنی شنگالی بە سەركەوتنێكی مەزن بۆ پێشمەرگە و شكست و پاشەكشە بۆ تیرۆریستانی داعش وەسف كرد. وێڕای ئاماژەدان بە بڕیاری پارلەمانی بریتانیا بۆ درێژكردنەوەی وەشاندنی گورزە ئاسمانییەكان لەدژی داعش ئەوەیشی خستەڕوو كە وڵاتەكەی بەردەوام دەبێت لە پاڵپشتیكردنی هەرێمی كوردستان لەشەڕی تیرۆریستاندا.

لەبەرانبەردا سەرۆك بارزانی سوپاسی سەرۆك وەزیران و حكوومەتی بریتانیای كرد و باسی لە بایەخ و وردەكارییەكانی سەركەوتنی پێشمەرگە لە ئازادكردنی شنگال و كاریگەرییەكانی ئەو سەركەوتنە لەسەر شەڕی دژی تیرۆریستانی داعش كرد و جەختیشی لەوە كردەوە كە هێزی پێشمەرگەی كوردستان بە پلان و ورەی بەرز و قارەمانێتییەكی بێوێنە شنگالیان لەدەستی تیرۆریستان ئازاد كرد.

هەر لەم دیدارەدا باس لە دوا پێشهاتە سیاسی و ئەمنییەكانی عێراق و سووریا و گۆڕانكارییە ناوچەیی و هەرێمایەتییەكان كرا و بیروڕا لەبارەی چۆنییەتی چارەسەركردنی قەیرانەكان و هەروەها ئاییندەی عێراق لەدوای شەڕی داعش ئاڵۆگۆڕ كرا.

لە تەوەرێكی دیكەی ئەم دانیشتنەدا تەحەدییاتەكانی بەردەم هەرێمی كوردستان بە تایبەت بارودۆخی ئابووری و چۆنییەتی تێپەڕاندنی قەیران و كێشە ئابوورییەكانی هەرێم تاوتوێ كرا.

بە مەبەستى گەیاندنى دوایین پێشهاتە سیاسى و تەناهى هەرێمى کوردستان و ناوچەکە، فەلاح مستەفا بەرپرسى پەیوەندیەکانى دەرەوەى حکومەتى هەرێمى کوردستان بە یاوەرى خاتوو بەیان سامى و شاندى یاوەرى سەردانى زانکۆى تۆرنتۆى کرد لە کەنەدا.

لە کۆبوونەوەیەکى هاوبەشدا کە ژمارەیەک قوتابى زانکۆى ناوبراو ئامادەى بوون، بەرپرسى پەیوەندیەکانى دەرەوەى حکومەت پوختەیەکى سەبارەت بە بارو دۆخى هەنووکەیی سیاسى و تەناهى عێراق و ناوچەکە و شەرى دژى تیرۆر پێشکەش بە ئامادە بووان کرد کە بۆتە هۆى ئاوارە بوونى نزیکەى (١.٨) ملیۆنێک و هەشت سەد هەزار کەس بۆ هەرێمى کوردستان.

لە دوایدا بەڕێزیان ئاماژەى بە هۆکارەکانى سەرهەڵدانى رێکخراوى داعش و کاریگەریەکانى لەسەر ئاسایشى ناوچەکەدا لەگەڵ رووبەروو بوونەوەکانى هێزى پێشمەرگەى کوردستان و پاراستنى ناوچەکە. بۆ ئەم مەبەستە، بەڕێزیان ووتى '' چەکدارانى داعش هەرەشەیە بۆ سەر هەموو جیهان و هیچ ووڵاتێکیش بەدەر نیە لە هەرەشەکانى ڕێکخراویى داعش''.

لەم بارەیەوە، هێزى پێشمەرگەی کوردستان ڕۆلێکى کاریگەریان هەبوو لە بەرەنگار بوونەوەى چەکدارانى داعش بۆیە ئەوان نیشانى هەموو جیهانیاندا کە هێزێکى نەبەردن لە روو بەروو بوونەوەى زەمینى داعش کە شایستەى هەموو هاوکاریەکى نێودەوڵەتین''.

هاوکات، بەرپرسى پەیوەندیەکانى دەرەوەى حکومەت ئاماژەى بە رەوشى ژیانى پەنابەران لە هەرێمى کوردستان دا کە حکومەتى هەرێمى کوردستان ناتوانێت بەردەوام بێت لە یارمەتى دانیان بەبێ وەرگرتنى هاوکارى مرۆیی نێودەوڵەتى، بۆیە کۆمەڵگەى نێودەوڵەتى پێویستە هەموو هەوڵێکیان بخەنە گەر بۆ یارمەتى دانى حکومەتى هەرێم لە دابینکردنى پێداویستیە سەرەتاییەکان بۆیان.

لە کۆتاییدا، ناوبراو بوارى بە بەشداربووان دا بۆ ئاراستەکردنى پرسیارەکانیان سەبارەت بە پەیوەندیەکانى هەرێمى کوردستان و بەغدا و دۆخى هەنووکەیی سوریا و بارو دۆخى سیاسى و تەناهى ناوچەکە. 

سەرۆک کۆماری عێراق دوای ئاماژە بە نیگەران نەبوونی لە دامەزرانی هەرێمەکان لەو وڵاتە، ڕوونی کردەوە: ئێران لە کاتی داگیرکرانی مووسڵ لە لایەن داعشه‌وه‌، ڕۆڵێکی گرینگی بووە لە یارمەتیدانی عێراق.

بەشی نێودەوڵەتی- سومەیە خومارباقی: دامەزرانی هەرێمەکان لە عێراق، پێوشوێن‌گرتنی بابەتی دابەش‌بوونی عێراق لە لایەن هەندێک لە سیاسەتوانانی ئەمریکی، پێناسەی بەغدا لە رێسای ئاسایشی کەنداوی فارس، دامەزراندنی ناوەندی هەواڵگری بە بەشداریی ئێران، ڕووسیا، سووریا و عێراق و ڕوانگەی بەغدا له‌مه‌ڕ پەیوەندی و سیاسەتی دەرەوەیی ناوچەیی و سه‌روو ناوچەیی بەشێکن لەو بابەتانەی کە لە دیمانەی ئاژانسی مێهر لە گەڵ "فوئاد مەعسووم" سەرۆک کۆماری عێراق خرانە ڕوو و گفتوگۆیان له‌سه‌ر.

ئەوەی لە خوارەوەیە دەیخوێننەوە کۆی دیمانەی فوئاد مه‌عسووم له‌گه‌ڵ ئاژانسی هه‌واڵی مێهره‌:

ئێران و عێراق خاوەن چ بەستێنێکی هاوبەش لە بواره‌ جۆراوجۆره‌کانی وەک سیاسەت، ئاسایش، ئابووری و...هتدن؟ هەندێک لایان وایە گەڕانەوەی ئێران و عێراق بۆ بازاڕی نەوت دەبێتە هۆی ڕکابەری لە نێوان ئه‌م دوو وڵاتە. دوو وڵاتی ئێران و عێراق دەتوانن چ هاوکارییه‌کیان پێکەوە لەو بوارەدا بە شێوەی دوو لایەنە و لە ئۆپێکدا بە شێوەی چەند لایەنە هەبێت؟

پەیوەندییەکانی نێوان ئێران و عێراق لە زۆربەی بوارەکان لە ماوەی ساڵانی ڕابردوو لە سنووری هاوچەشنی و هاوڕایی تێپەڕبووە و لە کردەوەی هاوبەش نزیک بووەتەوە، کردەوەیەک کە بنیاتنەری پەیوەندی تۆکمە و هاوکات پشت‌ئەستوور به ڕێککەوتن و هاوکاریی سازێنەر لە نێوان دوو وڵاتە. ئەم ڕێککەوتنە پەرەی سەندووە و هەندێک رەهەندی لە خۆ گرتووە کە هەندێ جار گومانی لێ‌کەوتووەتەوە و گەر ئەو ڕێککەوتنە لە ئارادا نەدەبوو، بەرپرسانی دوو وڵات نەیاندەتوانی هەندێک لەو هەڵوێستانە کە ناکۆکی له‌سه‌ریان هەیە، بە جێ بێڵن و لە پێناو تۆکمەتر کردنی پەیوەندییەکان هەوڵ بدەن.

سیاسەتی نەوتی ئێران و عێراق وەک دوو ئەندامی ئۆپێک دەبێ پابەندی بڕیارە دەرکراوەکان لە لایەن ئەو ڕێکخراوە بێت و ئەو بڕیارانە بە چەشنێکن کە بە شێوەی ئاسایی لایەنەکان لە سەری ڕێککەوتوون و تێکرا ڕیزی لێ‌دەگرن و پێی پابەندن. عێراقیش لە پێناو یەکگرتوویی ئەندامانی ئۆپێک و ئەوەی کە ڕێککەوتنەکان، بە پێی پرێنسیپی سەرەکیی هەڵسوکەوتی ئەو ڕێکخراوەیە بێت، هەوڵ دەدات. هەروەها مسۆگەر کردنی بەرژەوەندیی دادگەرانە لە لایەن یەکە یەکەی ئەندامانی ئۆپێک بەردەوام بۆ عێراقی نوێ گرینگ بووە. مومکین نییە بەغدا تەنیا خوازیاری داد بۆ خۆی بێت و لایەنی داد بۆ دیتران ڕەچاو نەکات. بە دڵنیاییەوە برایانی ئێرانیش لەو بابەتەدا لە گەڵ ئێمە هاوڕان، دادپەروەری دابەش ناکرێت و تەنانەت بەرژەوەندیی وڵاتانی کڕیاری نەوتیش گرێی خواردووە بەو چوارچێوەیە و لەم خانەدا دادەنیشێت.

دەوڵەتی عێراق چۆن لە ڕێسای ئاسایشی کەنداوی فارس دەڕوانێت؟ ئایا ئەم ڕێسایە بە ئامادەبوونی وڵاتانی وەک ئەمریکا و بریتانیا لە ناوچەدا مسۆگەر دەکرێت؟

سیاسەتی عێراقپێداگرە لە سەر بنەمای هاوژینی ئاشتیخوازانە و یەکەمایەتیی ئەم وڵاتە، دەستبەرکردنی باری ئاسایش و تەندروستیی خۆی لە قەوارەی ناوچەیەکی هاوپەیمانە کە لە پێناو پێشکەوتن و ئاسایشدا هەوڵ دەدات. ئێمە لە سەر ئەو بڕوایەین کە زۆربەی کێشەکانی ناوچە پێویستی بەوەیە کە ئێمە هەر هەموومان جەسارەتی گفتوگۆ و دانوستان لە گەڵ یەکتریمان هەبێ، دەستەبەری کردنی ئاسایشی وڵاتەکەمان و هاوکات ئاسایشی هاوبەشمان لە رێگەی گفتوگۆی سازێنەر و ڕێککەوتنەکان مومکینە.

یەکێک لە بنەماکانی ڕێککەوتن لە نێوان وڵاتانی ناوچە ئەوەیە کە تێکرا ڕێز لە پەیوەندی و سیاسەتی دەرەوەیی ستراتژیکی یەکتری بگرین. هەرکام لە وڵاتانی ناوچە مافی ئەوەیان هەیە پەیوەندیی ستراتژیکی نێودەوڵەتیی خۆیان چ لە گەڵ ئەمریکا، بەریتانیا، وڵاتانی ئەورووپی یان لە گەڵ ڕووسیا و چین بە پێی ئەو شتەی مەبەستییانە و یارمەتییان دەدات، بپارێزن. بەڵام ئەوەی ئێمە وەک وڵاتانی دراوسێ و وڵاتانێک کە سەرکەوتنی بنەما هاوژینییەکانیان بەلاوە گرینگە، دەبێ خۆمان بە دوور بگرین لە بەشداری لە ئیئتیلافێک کە دەبێتە هۆی بشێویی ناوچە و نابێ لە پەیوەندیی ستراتژیکی خۆمان لە گەڵ وڵاتانی گەورە بۆ دەسترێژی و پەلاماردان و نائارامی خستنەوە لە نێوان وڵاتانی دراوسێ بەهرە ببەین.

ناوەندێکی هەواڵگری بە بەشداریی ئێران، ڕووسیا، سووریا و عێراق لە بەغدا دامەزراوە. گه‌لۆ ئیمکانی پەرەدان بە هاوکارییە سەربازی، ئەمنی و زانیارییەکان لە نێوان ئەم چوار وڵاتە لە داهاتوودا هەیە و ئایا مومکینە کە بەغدا خوازیاری پەرەدان بە هێرشی ئاسمانی لە سووریاوە بۆ عێراق لە لایەن ڕووسیاوە بێت؟

بەڵێ ده‌فرایه‌تی بۆ هاوکاریی نێوان ئەو وڵاتانە هەیە. سەبارەت بەو شتەی کە پەیوەندیی بە ئێمە وەک عێراق هەیە دەبێ بڵێم کە ئێمە ئامادەی هەر چەشنە هاوکارییەکی سازێنەرین بۆ لە ناو بردنی تیرۆریزم، تیرۆریزمێک کە هەموو لێێ وەزاڵە هاتووین و ئەم مەترسییە تەنیا ڕووی لە یەک وڵات یان یەک ناوچەی تایبەتی نییە.

بە پێی بەرپرسایەتیی مرۆڤانە پێویستە ئەو هاوکارییانە بەردەوام بن. هاوکاری و هاوئاهەنگیی هەواڵگرانە لە نێوان وڵاتانی باسکراو سازبووە و وەک پێداویستییەک بەردەوامە. سەبارەت بە بەشی دووهەمی پرسیارەکەشت، من پێموا نییە کە بەغدا لە دۆخی ئێستادا وەک سووریا داوا لە ڕووسیا بکات کە هێرشی ئاسمانی لە دژی داعش لە عێراقدا بەڕێوە ببات. سووریا و ڕووسیا پێکەوە هاوپەیمانییەکیان هەیە کە ئیزن بە مسکۆ دەدات لە دژی تیرۆریستەکان لە شارگەلی سووریا ئۆپراسیۆنی سەربازی بەڕیوە ببات. بارودۆخی عێراق جیاوازە لە بارودۆخی سووریا و ئەو بەو مانا نییە کە بەغدا پەیوەندییەکی گونجاو و ئیجابیی لە گەڵ مسکۆ نییە. بۆ وێنە لە نێوان عێراق و ئێران هاوئاهەنگیی ئەمنی هەیە و بە چەشنێک کە ئێران لە کاتی داگیرکرانی مووسڵ لە لایەن داعشەوە، ڕۆڵێکی گرینگی بووە لە یارمەتیدانی عێراق و هەروەها ئەم باسە ئیئتیلافی نێودەوڵەتیی شەڕ لە دژی داعشیش دەگرێتەوە.

یەکێک لە پرێنسیپە راگەیێندراوەکانی سیاسەتی دەرەوەیی عێراق، هاوسەنگیه‌ لە پەیوەندیی دەرەوەییدا. بە بڕوای ئێوە بەغدا چۆن دەتوانێت لە گەڵ وڵاتانێک کە پشتیوانی لە تیرۆریستەکان دەکەن و لەوان عەرەبستان، لە لایەکەوە و وڵاتانێکی وەک ئێران کە پشتیوانیی ئەو وڵاتە دەکەن، هاوسەنگی دروست بکات؟

لە بنەماوە ئەوەی ئێوە دەڵێن دروستە و ئێمە پێی پابەندین و لە سەر ئەو بڕواییەن کە زۆربەی وڵاتانی دراوسێ له‌ کاتی جیاوازدا لە بایەخ و گرینگیی ئەو بژێرە بۆ عێراق تێ‌دەگەن. هاوسەنگی لە پەیوەندیی دەرەوەیی بۆ ئێمە بە سوودە و دەتوانێ بۆ دیتران لە ناوچەشدا بە سوود بێت و یارمەتیدەریان بێت. ئەم هاوسەنگییە یارمەتیی عێراق دەدات کە بە شێوەی ئیجابی بچێتە ناخی ناکۆکیی وڵاتانی ناوچەکه‌وه. پەیوەندیی ئێمە لە گەڵ عەرەبستان ڕوو لە پەرەسەندنە ئه‌گەرچی خێرا ناچێتە پێشه‌وه. بەوەشەوە پێشچوونی پەیوەندییەکان بە ئەسپایی زۆر باشترە لە پەرەنەسەندی پەیوەندییەکان یان هەڵگەڕانەوەیان. عەرەبستانی سەعوودی یارمەتیگەلێکی بە بایەخی ۵۰۰ میلیۆن دۆلار ئاراستەی عێراق کردووە و لە سەفەرەکانی ئەم دواییەی ئێمە بۆ ڕیاز و دیدار لە گەڵ پادشای عەرەبستانی سەعوودی سەبارەت بە پەرەدان بە پەیوەندییەکان ڕێککەوتووین، هەروەها فەزای گونجاو بۆ ئاڵوگۆڕ کردنی زانیارییەکان سەبارەت بە هەڵسوکەوتی تیرۆریستەکان لە نێوان ئەم دوو وڵاتە ڕەخساوە.

من ئاماژەم بە بایەخ و گرینگیی یارمەتییەکانی ئێران لە شەڕ لە گەڵ داعش کرد، ئەم یارمەتییانە لە لایەن ئێرانەوە هیشتاش بەردەوامە، ئەمە لە کاتێکدایە کە پەیوەندیی ئێمە لە گەڵ وڵاتانی جۆراوجۆری ناوچە بەرەو باشتر بوون دەچێت و ئەم پەیوەندییانە لە گەڵ زۆربەی وڵاتانی ناوچە لە قۆناغێکی باش و گونجاوە. لە ئێستادا لە سەر ئەو بڕوایەم کە بەرژەوەندیی هەموو لایەکمان وەک وڵات و نەتەوەگەلێک کە لەم ناوچە جوگرافییایەدا دەژین، گرێی خواردووە بە جەخت کردنەوە و تۆکمەتر کردنی هاوبەشییەکان. هەڕەشەی تیرۆریزم و کێشەگەلی ئێستا وامان لێ‌دەکات کە بە شێوەیەکی شلگێرانەتر بڕوانینە ئێستا و داهاتووی بەرەکانمان. یەکێک لە یەکەمایەتییەکانی هەوڵی جیدی ئەوەیە کە بەستێن بۆ ورەی هاوکاری و کردەوەی هاوبەش خۆش کەین و ئەو هۆکارگەلە کێشەساز و پڕ ململانێیانەی کە وزەی فیزیکی و مرۆییەکان دەفەوتێنن و دەبنە لەمپەر لە بەردەم دەرفەتەکانی پێشکەوتن، کەم کەینەوە و لە ناویان ببەین.

یەکێک لە ئامانجەکانی ئەمریکا بە تایبەت "جۆ بایدن" جێگری سەرۆک کۆماری ئەمریکا لە عێراق، پێوشوێن‌گرتنی دابەش‌بوونی ئەو وڵاتە بووە. ستراتێژیی باڵای واشنتۆن لە عێراق چییە و ئەمریکا چ ئامانجێک لە رێگەی دابەش‌کردنی عێراق دەپێکێت؟

دابەش کردنی عێراق بە چەند وڵات!؟ ئەمە نامومکین و ناڕاستە. هیچکات تا ئێستا گفتوگۆ، کۆبوونەوە و دیدار یان کۆنفڕانسێک لەوبارەوە بەڕێوە نەچووە و ئێمە تا ئێستا هیچ شتێکمان لەوبارە لە لایەنە نێودەوڵەتییەکان نەبیستووە. ئەمە ڕەنگە زیاتر پڕوپاگەندەیەکی میدیایی بێت.

دەکرێت بە پێی یاسای بنەڕيتیی عێراق، پارێزگاکان لە چوارچێوەی هەرێمێکدا پێناسە بکرێت. ئێمە هیچ نیگەرانییەکمان سەبارەت بە سیستەمی دامه‌زراندنی هەرێم‌ نییە، چونکا ئەوە پڕۆژەیەکی یاساییە و گەر لە بارودۆخێکی هێمن و بە پێی داخوازیی جەماوەری (داخوازییەک کە بە پێی ترس و نیگەرانی و لە ژێر گوشاری هەلومەرجی ئێستاکەی عێراق نەبێت) بکرێت، پرسێکی ڕەوایە و دەتوانێ زۆر بە سوود بێت.

هەندێک ڕەخنە دەگرن لە دامەزرانی گاردی نیشتمانی عێراق و لایان وایە کە دامەزرانی ئەو گاردە لە لایەکەوە دەبێتە هۆی دابەزینی توانستەکانی سوپا و لە لایەکی دیکەوە دەبێتە هۆی دابەشبوونی عێراق، ئێوە چۆن لەم بابەتە دەڕوانن؟

بابەتی گاردی نیشتمانی لە چوارچێوەی ڕێککەوتنی نێوان فراکسیۆنەکانی سیاسی لە کاتی پێکهاتنی دەوڵەتی

ئێستادا گەلاڵە دراوە و دەبێ فەرماندەی گشتیی هێزی چەکداریی عێراق واتە سەرۆک وەزیرانی ئەم وڵاتە لەوبارەوە وڵامدەر بێت. هەڵبەت بواری چالاکیی گاردی نیشتمانی عێراق کۆی وڵاتە و تایبەت بە ناوچەیەکی تایبەتی نییە.

بە ئاوردانەوە لە سەرکەوتنی پارتی داد و گەشە لە توکیا و دامەزرانی دەوڵەتی تاک پارتی لە لایەن پارتی دادوگه‌شه‌وه‌ و بەرزبوونەوەی دەسەڵاتی ئەو پارتە، پەیوەندییەکانی عێراق و تورکیا بە چ چەشنێک دەبێت؟

تورکیا یەکێکە لە وڵاتانی دراوسێی ئێمە و بەردەوام لە سەر ئەوە پێداگر بووین کە پەیوەندیی عێراق لە گەڵ تەواو وڵاتان بە پێی ڕێزنان و هاوکاری و دەستێوەرنەدان لە کاروباری ناوخۆیان بچێتە پێشه‌وه. بەرژەوەندیی هاوبەش لە نێوان عێراق و تورکیا، بەرژەوەندییەکی ستراتێژیکە. ئاوی عێراق لە تورکیاوە دێت و بەشێکی زۆر لە نەوتی عێراق لە رێگەی تورکیاوە هەناردەی وڵاتانی ئەورووپی و دەروەیی دەکرێت.

چۆن دەڕواننە ڕۆڵی هێزی جەماوەریی عێراق و ‌هێزه‌ خۆبه‌خشه‌کان لە شەڕ لە گەڵ تیرۆریستەکان، بە تایبەت ئاگادارین دوای هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ ئەو هێزانە، هەندێک لە شارەکان شکستیان هێناوە؟

هێزی خۆبەخشی جەماوەری بۆ شەڕ لە گەڵ داعش دامەزراوە و هەر وەک باس دەکرێت ئەم هێزە پاش هێرشی لە ناکاوی داعش بۆ سەر خاکی عێراق و شکستی مووسڵ بە فەتوای ئایەتوڵڵا سیستانی دامەزرا.

ئامانج لە دامەزرانیشی پاراستنی بەغدا و شارەکانی دیکەی عێراق بووە، بەڵام هێزی حەشدی شەعبی لە ئێستادا بەرپرسایەتییەکی نیشتمانیی مەزنتری بە هاوکاریی هێزەکانی سوپای عێراق و هێزی پێشمەرگە  و هێزی خۆبەخش لە پێناو پاراستنی عێراق و ئازادیی شار و گوندە داگیرکراوەکان، لە ئەستۆیە. ناکرێت چاوپۆشی لە توانستی هێزی جەماوەری و حەشدی شەعبی بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش بکرێت، چونکا ئەو هێزانە لە ئێستادا ڕۆڵێکی نیشتمانیی گرینگ دەگێڕن.