فەلاح مستەفا بەرپرسی پەیوەندیەكانی دەرەوەی حكومەت پێشوازی لە مارك بارێتی باڵیۆزی كۆماری فەڕەنسا لە عێراق و ئالان گێپخارت كونسوڵی گشتی ئەو ووڵاتە لە هەولێر كرد.
لە دیدارێكدا كە كاروان جەمال جێگری بەرپرسی فەرمانگەی پەیوەندیەكانی دەرەوە ئامادەی بوو، گفتوگۆ كرا دەربارەی دوایین پەرەسەندنە سیاسیەكان و بواری ئاسایش و بارودۆخی ئاوارەكان لە هەرێمی كوردستان و عێراق و لە ناوچەكە، هەروەها لە بەشێكی دیكەشدا باس لە پەیوەندیەكانی نێوان هەولێر و بەغدا كرا.
لەسەرەتای دیدارەكەدا فەلاح مستەفا وێڕای دەربڕینی سوپاسگوزاری بۆ هاوكاری و پاڵپشتی هەرێمی كوردستان لە بواری مرۆیی و سەربازی لە لایەن كۆمەڵگای نێودەوڵەتی و لەناویشیاندا كۆماری فەڕەنسا، باسەكانی لە چوار لایەنی سەرەكیدا چڕ كردەوە.
لەبارەی پەیوەندیەكانی هەولێرو بەغداو بڕیاری سەركردایەتی هەرێمی كوردستان بۆ بەشداری كابینەی تازەی حكومەتی عێراق روونی كردەوە كە حكومەتی هەرێم بە ئومێدەوە لەم بەشداری كردنە دەڕوانێ وەك هەوڵێك بۆ گێڕانەوی متمانەی نێوان پێكهاتەو لایەنەكان لە عێراق و بۆ چارەسەركردنی پرسەكانی پێشمەرگەو نەوت و گازو پرسی مادەی 140ی دەستورو بودجەو موچەی خەڵكی كوردستان، بەگرنگی زانی كە سوود وەرگرتن لە هەڵەكانی كابینەی پێشتری حكومەتی عێراق وەربگیرێت سەبارەت بە بڕیارو مامەڵە كردنی بۆ هێشتنەوەی ئەم پرسانە بە هەڵواسراوی كە لە سوودو بەرژەوەندی هەردوولادا نیە. هەروەها باس لە پێویستی هاوبەشی لە بڕیارو پێدانی مافەكان بە پێكهاتە جیاجیاكان لە عێراق كرا.
هەر لە دیدارەكەدا فەلاح مستەفا ستایشی هەڵوێستی هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستانی كرد بۆ ئەوەی كە هاوكاری حكومەت بوون بە خۆڕاگریان بەرامبەر بە قەیران و سەپاندنی گەمارۆی دارایی لە لایەن بەغدا لە سەر هەرێم و بڕینی بودجەو موچەی خەڵكی كوردستان. ئەمەش وێڕای هاوكاری كردنی ئەو ئاوارەو لێقەوماوانەی كە روویان لە هەرێم كردووە.
سەبارەت بە شەڕ لەگەڵ تیرۆرستانی داعش، بەرپرسی پەیوەندیەكانی دەرەوە گووتی شانازی بەوە دەكەین كە لەجیاتی كۆمەڵەگای نێودەوڵەتی هێزەكانی پێشمەرگەی كوردستان لەڕیزی پێشەوەی بەرەكانی شەڕدان دژی تیرۆرستانی داعش. بۆ ئەم مەبەستەش جەخی لەسەر گرنگی بەردەوامبوونی هێرشە ئاسمانیەكان لە لایەن فڕۆكەكانی ووڵاتانی هاوپەیمان بۆ سەر پێگەو مۆڵگەكانی ئەو گرووپە تیرۆرستیە كردەوە، هاوكات داوای هاوكاری و پاڵپشتی زیاتری كرد بۆ هێزەكانی پێشمەرگەی كوردستان لەڕووی دابینكردنی چەكی پێشكەوتوو و چەكی قورس بۆ رووبەڕووبوونەوەو تێكشكاندنی ئەو گرووپە تیرۆرستیە نێودەوڵەتیە. هەروەها پێشكەش كردنی راوێژو مەشق و راهێنانی سەربازی بە هێزەكانی پێشمەرگە وەك لایەنێكی دیكەی ئەو هاوكاریانەو گرنگی بەردەوامبوونیان باسی لێوەكرا.
پرسی مرۆیی و بارودۆخی ئاوەرەكانی ناوخۆو پەناهەندەكانی سوریا لە هەرێمی كوردستان بەشێكی دیكەی باسەكانی دیدارەكە بوون. لەم رووەشەوە باس لە هەوڵەكانی حكومەتی هەرێم بۆ باشتركردنی بارودۆخی ئەو ئاوارانە كرا، بە تایبەتی لەڕووی دابینكردنی شوێنی حەوانەوەو دەستەبەركردنی خواردن و لایەنی تەندروستی و پەروەردە. بەڵام بەهۆی بوونی قەیرانی دارایی لە هەرێم لە دەرئەنجامی سەپاندنی گەمارۆی داریی لەسەر هەرێم لە لایەن حكومەتی فیدڕاڵ لە بەغدا تیشك خرایەسەر سنوورداری تواناكنی حكومەتی هەرێم بۆ مامەڵەكردنی پێویست لەگەڵ پرسی ئاوارەكان، لەم رووەشەوە وێڕای جەخت كردنەوە لەسەر زیادكردنی هاوكاری نێودەوڵەتی بەتایبەتی كە لەوەرزی سەرماو زستان نزیك بووینەتەوە، باس لە ئەجامدانی كۆنفڕانسی هاوكاری مرۆیی نێودەوڵەتی سەبارەت بە رەوشی ئاوارەكان و چارەسەركردنی كێشەكانیان و دووبارە بونیاد نانەوەی ناوچەكانیان كرا. ئەمەش وێڕای هەوڵدان بۆ باش كردنی بارودۆخی دەروونی ئاوارەكان كە لە دەرەئەنجامی ئاوارەبوونیان و ئەو كارەساتەی بەهۆی گرووپی تیرۆرستی داعشەوە بەسەریاندا هاتووە. هەروەها سەبارەت بە پرسی بەجینۆساید ناساندنی ئەو تاوانەی كە تیرۆرستانی داعش بەرامبەر هاووڵاتیانی كورد ئەنجامی داون، باس لە هەوڵەكانی حكومەتی هەرێم و دامەزراندنی لیژنەیەكی باڵای تایبەتمەند بۆ ئەم كارە لە لایەن ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم كرا.
لای خۆیەوەی بەرپرسی پەیوەندیەكانی دەرەوە سەردانی سەرۆكی فەڕەنسا بۆ هەولێر بە گرنگ پڕ واتا وەسف كرد بۆ پاڵپشتی خەڵك و حكومەتی هەرێمی كوردستان و گووتیشی ئەو هەنگاوە جێگەی تەقدیری ئێمەیە.
باڵیۆزی فەڕەنسا لە بەغدا باسی لە تێروانینی ووڵاتەكەی بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ پێشهاتەكان و بەردەوامی هاوكاریە مرۆییەكان و هەماهەنگی سەربازی نێوان هەردوولا بۆ رووبەڕووبوونەوەو تێكشكاندنی تیرۆرستانی داعش كرد. هەروەها تیشكی خستەسەر بڕو جۆری ئەو هاوكاریانەی كە لەماوەی رابردوو ووڵاتەكەی لەڕووی مرۆییەوە بۆ یارمەتیدانی ئاوارەكان پێشكەشی كردوون و جەختیشی لە بەردەوامی كارو هەوڵەكان بۆ ئەم مەبەستە كردەوە.
دەرفەتەكان:ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ مێژوو دەبینین كە كورد تەنها لەسەدەی بیستدا لەرووداوو گۆڕانكارییەكانی ناوچەكەو خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا چەندین هەلی بۆ رەخساوە، بەڵام لەئەنجامی هەڵەشەییو دووبەرەكیو هەڵەی خۆیو بەررژەوەندی زلهێزو گوشاری دوژمنەكانی نەیتوانیوە وەكو خۆیان سوودیان لێوەربگرێت.
لێرەدا دەمەوێت بەنموونەو بەكورتی هەندێكیان وەبیر هەموو لایەك بهێنمەوەو باسیان بكەم، بەڵكو سوودێكی هەبێت بۆ بارودۆخی ئەمڕۆمانو ئاییندەمان.
شۆڕشەكانی شێخ مەحمود دوای هەڵگیرساندنی جەنگی یەكەمی جیهان ئاكامەكەی لەناوچوونی شێخ و شۆڕشەكەی بوو. بزووتنەوەكەی بارزان كە بەپشتیوانیو پشتگیری رۆشنبیرانو چالاكوانانی سیاسی ئەوكات بوو، بوو بەشۆڕشێكو ئەویش بەداخەوە دامركایەوە (پارێزەر مەعروف جیاوك لەپەرتوكی (نهێنیەكانی بارزان) كە لەپەنجاكانی سەدەی بیست نووسیویەتیو هەرخۆشی لەو سەردەمەدا ژیاوە وردتر باسی دەكات). دوای دروستبوونی كۆماری كوردستان لەمەهاباد لەجەنگی دووەمی جیهان ئەنجامەكەی لەسێدارەدانی قازی محەمەد بوو. شۆڕشی ئاگری داخ لەكوردستانی توركیا.
دوای ئەوەی شۆڕشی 14 تەمموز لەعیراق بەپشتیوانی حزبی شیوعی عیراق سەركەوتو دوای گەڕانەوەی جەنابی مەلا مستەفاو پەشیمابوونەوەی عەبدولكەریم قاسم لەبەڵێنەكانیو دەركردنی یاسای چاكسازی كشتوكاڵ (قانون اصلاحی زراعی) جارێكیتر راپەرینی ئاغاو خاوەن زەوییە زۆرەكان راپەڕینو هەر زوو لەلایەن سیاسەتمەدارانو رۆشنبیرانو پارتی دیموكراتی كوردستان قۆسترایەوەو گۆڕدرا بۆ شۆڕشێكی نەتەوەیی بۆ داواكاری مافەكانی كورد كە بەشۆڕشی ئەیلول ناوی دەركردو لەئەنجامدا رێككەوتننامەی 11 ئازار هاتەكایەوە، بەڵام لەبنەڕەتدا كورد بەبێئاگایی خۆی كەوتە ناو بۆسەی پیلانگێڕیو ئەنجامەكەی رێككەوتننامەی ئەلجەزائیر بوو لەساڵی 1975. بەڵام دیسانەوە بەهۆی كۆششی تێكۆشەرانو سیاسەتمەدارانی كوردو لووتبەرزیو غروری سەركەوتنی حكومەتی عیراق بەسەر بزووتنەوەی كوردو شۆڕشەكەیو راگواستنی دێهاتەكانی سەرسنوور، جارێكیتر بوو بەهۆی هەڵگیرسانەوەی شۆڕشی نوێ لەشاخەكانی كوردستان ساڵی 1975.
لەدوای ماوەیەك بەشێوەی پارتیزانیو دڵسۆزی هێزی پێشمەرگەی كوردستانو خۆڕاگری خەڵكی كوردستان هەندەی پێنەچوو بەهەڵەیەكیتری حكومەتی عیراقو رووداوێكیتر هەلێكیتری دروستكرد بۆ گەشەكردنو فراوانبوونی هێزی پێشمەرگەو ناوچەی ئازاد، ئەویش بەهەڵگیرسانی شەڕی هەشت ساڵەی عیراق لەگەڵ ئێران، بەڵام بەراوەستانی شەڕەكە هەموومان شاهیدی ئەوەین جارێكیتر شكستو ئەنفالو راونان دەستی پێكردەوەو زۆربەی هێزەكانمان كەوتنە سەر سنوری ئێرانو توركیاو بەناوچەیەكی وەكو شێنێو زەڵێ رازی بووین ئەگەر لێمان بگەڕێن.
خۆشبەختانە ساڵی 1990 سەدام هەڵەیەكی ستراتیژی گەورەتری كردو وەك جەنابی مام جەلال پێشبینی كردبوو لەهاوینی هەمان ساڵ لەپاریس رایگەیاندبوو كە: سەدام پەلاماری كوێت دەدات، لە 2/8/1990 روویداو ئەمەش ئۆمێدێكی تازەی دایەوە بەكوردو كەوتە خۆرێكخستن بۆ ئەگەرەكان یەكێك لەوانە پەلاماردانی كوێت كە سەرەنجام بۆی هەیە ببێتە هۆی شكستی گەورەی سوپای عیراقو لەئەنجامدا راپەڕین دروست ببێت. دوای ئەوەی راپەڕین كرا هەمدیس بەهۆی بەرژەوەندی وڵاتە گەورەكان دەرفەتەكە لەدەست كورد دەرهێنراو ئەگەر روانگە مرۆییەكە بۆ هاوكاری كورد نەبووایە كە ناوچەی دژەفڕین دانرا، پێدەچوو ئێستا ئەم دیفاكتۆیەش نەبووایە.
توركیا ئەگەرچی ناچاربوو بنكەی ئینجەرلیك بخاتە خزمەتی ئەم بڕیارە نێودەوڵەتییەوە، بەڵام سوودی خۆشی تێدابوو كە بەدوای پێگەدا دەگەڕا لەناوچەكە بەتایبەت دوای هەڵوەشانەوەی یەكێتی سۆڤیەتو لاوازبوونی سەدامەوە. توركیا خزمەتێكی گەورەی بەگەلی كورد كرد بەبێ ئەوەی خواستی خۆی بێت ئەویش لەوكاتەی رێگەی نەدا سوپای ئەمریكا لەرێگای توركیاوە بێتە عیراقەوە. لەبەرامبەردا سەركردایەتی كورد ئەم هەڵەیەی گۆڕی بۆ سوودی خۆیو رێگای بەهێزی هاوپەیمانانو ئەمریكا دا سوود لەفڕۆكەخانە كۆنە سەربازییەكانی حەریرو سلێمانی وەربگرنو ئەوەش كراو زیاتر لەجاران لەگەڵ هاوپەیمانەكان نزیكبوونەوە روویدا. سەدام رووخاو عیراقێكی تازە دروست بوو، بەڵام لەهەنگاوی یەكەم ئەمریكاو هێزە هاوپەیمانەكان كوردیان ئاگادار كردەوە لە:
1- كورد بۆی نییە لەناوچە سوورەكانی عیراق بێت. واتە ناوچە تازە ئازادكراوەكانی كوردستان لەدوای پرۆسەی ئازادی، چونكە ئەمریكا بۆ كورد ناوچەی سەوزو سووری دانا. سەوز ناوچەی ژێر دەسەڵاتی حكومەتی هەرێم بوو تا 2003و سوور ناوچەكانی دیكەی كوردستان دوای پڕۆسە.
2- داوای گەڕاندنەوەی هەموو ئەو چەكە قورسانەیان كرد كە كەوتبوونە دەست هێزی پێشمەرگە. واتە تەنها بۆیان هەیە چەكی سووكیان لابێت.
3- لەكاتی جوڵان بۆ هەریەك لەكاك مەسعودو بەرێز مام جەلال تەنها 60 پێشمەرگەیان رێگە دەدا لەگەڵیان بنو بۆ هەر ئەندام مەكتەبی سیاسیو سەركردایەتیش ژمارەیەكی كەمتر.
لەگەڵ ئەوەی كە نابێت خۆشحاڵ بین بەشەڕ، بەڵام گروپی موقتەدا سەدر سووپای مەهدیان دروستكردو لەنەجەف شەڕ هەڵگیرسا، ئەمریكاو هاوپەیمانەكان هەڵوەستەیان كردو ئەم سێ خاڵەی باسمان كرد راگیراو داوای هاوكاری پێشمەرگەیان كرد. بەدوای خۆشیدا كاری تیرۆریستیو تەقینەوە دەستی پێكردو شەڕی یەكەمی فەلوجە روویدا. هێزەكانی هاوپەیمانی ئەمریكا پەشیمان بوونەوە لەتێڕوانینیان بۆ كوردو ناوچەكانی كوردستانیان بەئارامترین شوێن لەعیراق ئەژمار كردو داوایان لەهێزەكانیان كرد بۆ پشوودانو ئارامی سوود لەهەرێمی كوردستان وەربگرن. بۆیە پشتیوانیان لەو ئارامییە كردو تەنها خاڵێك كە لەسەری مانەوە ناوچەی سەوزو سوور بوو واتە سوور ئەو ناوچانەی كە كەوتنە چوارچێوەی ماددەی 140 و دەرەوەی.
هەڵوێستە دوژمنكارانەكان:
دوا بەدوای دامەزراندنی حكومەتی نوێی عیراقو بەشداری كوردو سوننەو شیعە بەسازان (تەوافوق)و دوا بەدوای نووسینەوەی دەستووری عیراق، جارێكیتر شوڤێنیستە عەرەبەكان چ لەسوننە چ لەشیعە كەوتنە دژایەتیكردنی دەستورو مافە رەواكانی كوردو پاشگەزبوونەوە لەجێبەجێكردنی رێككەوتنەكان لەوانە ماددەی 140، یاسای نەوتو پێشمەرگە. ئەیاد عەلاوی بوو بەسەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانی حكومەتی گواستراوەو هیچی بۆ كورد نەكرد. دوای هەڵبژاردنی پەرلەمانی عیراقو دامەزراندنی یەكەم حكومەتی عیراق بەسەرۆكایەتی د.ئیبراهیم جەعفەری هەم دیسان هیچی بۆ كورد نەكرد. بەگوشاری كورد گۆڕدرا بەمالكی ئەویش بەهەوڵەكانی سوودوەرگرتن لەئەفسەرە پلە بەرزەكانی بەعسی پێشوو بۆ بنیادنانەوەی سوپای عیراق لەسەر دەستی ئەوان فەرامۆش كردنو بەشداری پێنەكردنی سوننەكان لەحكومەتو پێشێلكردنی دەستورو هەلێكیتری رەخسان بەرەی كورد بكەوێتە دژی مالكی.
باردۆخهکه درێژهی کێشا
ئەم بارودۆخە درێژەی كێشا هەتا هەڵبژاردنی دووەم لەعیراق كراو لیستەكەی مالكی زۆرینەی هێنایەوەو دەبوو جارێكیتر سەرۆك وەزیران بێت. دوای هەشت مانگ ئەویش بەپشتیوانی كورد رێككەوتننامەی هەولێر كە یەكێكیان بریتی بوو لە 19 خاڵو یەكێكی تریش لەنێوان كاك مەسعودو مالكی كەبریتیبوو لە 12 خاڵ بەبەشداری سوننەكان حكومەتی دەوڵەتی یاسا دروستبوو، كە لەراستیدا هەموو شتێك بوو، بەڵام دەوڵەتی یاسا نەبوو هەمووی سەرپێچیو دژەیاسایی بوو. ئەوە وایكرد كوردو سوننە دوور بكەونەوە لەبەغداو تەنها وەزیرو پلەدارەكان لەبەغدا بنو لەهەولێر حكومەتی هەرێمیش هەڵوێستێكیتری هەبێت.
دووركەوتنەوەی سوننە لەحكومەتەكەی بەغداو غروری جەنابی مالكی بەدروستكردنی سوپایەكی فشۆل لەسەر كۆنە بەعسییەكان وای لەكورد كرد كە هەندێ دروشم بەرزبكاتەوەو هەنگاوی دیكە بنێت. لەم نێوەندەدا هێزێكی تاریكو نامۆ پەیدابوو بەناوی داعش كە لەسەرەتادا كورد خەونەكانی خۆی لەسەر بنیادنا بەوەی تازە عیراق بوو بەسێ پارچەو عیراق دوای داگیركردنی موسڵ عیراقی جاران نییەو نێوانی كوردو بەغدا داعشە بەدرێژایی 1050 كیلۆمەتر.
باسكرا كورد ناكەوێتە شەڕێكی تایفی لەژێر ناوی دژەتیرۆرو سەرینی ئاسوودەیمان خستە ژێر سەرمانو تازە ماددەی 140 جێبەجێ بوو. كورد بەهەموو ئاواتو خەونو ئۆمێدەكانی دەگات. زۆری نەخایاند دوژمنانی كورد بۆ لەباربردنی ئەم خەونە، پیلانەكەیان سەریگرتو داعش پەلاماری ناوچە ئازادكراوەكانیداو لەماوەیەكی كورت چۆن سوپای عیراق ناوچەكانی دایە دەست داعش ئەوهاش بەشێوەیەكیتر لەدەستی هێزی پێشمەرگەی كوردستانی دەرهێنا. ئەم هێزەی لەماوەی بیستو دوو ساڵ زیاتر كە ئامادەمان كردبوو بۆئەوەی بەرگری لەپاراستنی كوردستان بكاتو پارێزگاری هەموو مەرزەكان بكات دەركەوت ئەو تواناییەی نییە. ئەو وڵاتەشی كە رێككەوتنی 50 ساڵەی ئابووریمان لەگەڵیدا ئیمزا كردبوو بەتەنها جێیهێشتین سەرەڕای ئەوەی چەندینجاریش شاندی فەرمی سەرۆكی حكومەت چووە بۆ توركیاو وەزیرانی نەوتو پێشمەرگەو ناوخۆی لەگەڵدا بووە كە مانای خۆیان هەیە شاندێكی وەزیری پێشمەرگەو ناوخۆی لەگەڵدابێت. لەگەڵ ئەوەی كە هەتا ئێستاش بنكە سەربازییەكانی توركیا لەناو خاكی هەرێم هەن، بەڵام دوای ئەوەی سەرۆكایەتی هەرێمو حكومەت بێئومێدبوون لەهەڵویستی دۆستی باكور ناچاربوون داوای هاوكاریو یارمەتی لەدراوسێكەی دیكەو هاوپەیمانەكانو ئەمریكا بكەن. لەگەڵ ئەوەی بەشێكی زۆر لەلێپرسراوانی ئەمڕۆی هەرێمی كوردستان بەئاشكرا رایاندەگەیاند كە: نەك وڵاتانی ناوچەكە، بەڵكو ئەمریكاش دەبێت بەسیاسەتەكانی خۆیدا بچێتەوە لەگەڵ كوردو بەپێی ئەو بارودۆخە نوێیە ئەمریكا پێویستی بەكورد هەیە، نەك بە پێچەوانەوە. بەڵام دواتر بەپێی وتەكانی د. فوئاد حسێنو كاك فەلاح مستەفا: توركیا بێئومێدی كردینو بەپێی سوپاسنامەكەی بەڕێز سەرۆكی هەرێم كاك مەسعود بارزانی-یش كە بۆ سەرۆك كۆماری ئێرانی ناردو لەكۆنگرە رۆژنامەوانییەكەیشیدا لەبەردەم وەزیری دەرەوەی ئێران فەرمووی: یەكەم وڵات بەدەنگمانەوە هاتو هاوكاری سەربازیی كردین كۆماری ئیسلامی ئێران بوو. لەكاتێكدا نەك بەقسەی ئێمەومانان بەڵكو هەموو دونیاش دەزانێت هیچ جۆرە هاوپەیمانییەكی ستراتیژیمان لەگەڵیدا نەبوو. بۆیە گرنگە بزانین كام لەو وڵاتانە پابەندی پەیمانو پرەنسیپەكانی هاوپەیمانی دەبێتو كامیشیان سوود لەخۆشباوەڕیی سەركردەكانمان وەردەگرن.
چۆنێتی سوود وەرگرتنەوە لەدەرفەتەكان:
درفهت و خواستهکان بهیهکهوه کۆبوونهتهوه
لێرەدا هاوكاری یارمەتی هەموو ئەوانەی ناردیانو بەشداربوون جێگای سوپاسو پێزانینەو وای دەبینم كە جارێكیتر بێئەوەی خواستی توركیا بێت خزمەتێكیتری بەكورد كرد لەوەی نەیهێشت هێزەكانی ناتۆو ئەمریكا بنكەی ئینجەرلیك بەكاربهێنن. بۆیە جارێكیتر بیركردنەوە لەوەی سوود لەخاكی هەرێم وەربگیرێت لەلایەن ئەمریكاوە بۆوە بەخواستێكی زەرووریو هەمیشەیی. لێرەدا دەرفەتەكانو خواستەكان بەیەكەوە كۆبوونەتەوە، بەڵام گرنگە بزانرێت چۆن سوودی لێوەربگرێت؟ خوێندنەوەیەكی سەرپێی واقیعی ئێستا دەڵێت: ئەمجارەیان كورد هەموو بەرژەوەندییەكان نەخاتە سەبەتەی یەك لاوەو لەوەش گرنگتر دیاریكردنی ستراتیژێكی هاوبەشی هەموو بیرو بۆچوونە جیاوازەكانی كوردستانە كە بەپێی قۆناغەكەو بابەت و خودیەتی (الموچوع و الژاتیە) بەرنامەی بۆ دابڕێژێت. مامەڵەیەكی واقیعی لەگەڵ دۆستایەتیو هاوپەیمانی بكاتو بیر لەئاواتو خەونەكان نەكاتەوە بەبێئەوەی زەمینەی بۆ سازنەكاتو وەكو دەستكەوتی حزبیو تاك لێیان نەڕوانین.
لەهەمووی گرنگتر یەك هەڵوێستیو یەك گوتاریی سیاسیو یەك هێزی پێشمەرگەو یەك حكومەتی شەراكەتی راستەقینەیە كە لەچوارچێوەیدا پرەنسیپەكانی دیموكراسیو ئازادییەكان بتوانێت هەنگاو هەڵێنێت.
ئەمرۆ لەهەموو كاتو قۆناغە جیاجیاكانی تر زیاتر كورد كەوتۆتە دووڕیانێك كە دەبێت سیاسەتی راستو دروست پیادەبكاتو نەكەوێتە چاڵێكەوە كە دوژمنەكانمان بۆیان دیاری كردبین. ئەمجارە لەلێواری مەترسیی گەورەداینو ترسەكەش لەوەیە وەكو چۆن لەدەرفەتو هەڵەكانی رابردووی شۆڕشەكانمان دەرسمان وەرنەگرتووە، ئەمجارە بەپێچەوانەی ئەوەی ئێمە سوود لەهەڵەی دوژمنەكانمان وەرگرین، دوژمنەكانمان لەهەڵەكانو دروشمەكانی ئێمە سوود وەربگرن.
سەیری ئەم دوو نموونە سادەیە كە پێگەی كوردیان بەكوێ گەیاندووە:
- برادەرانی سوننە تا سێ مانگ پێش ئێستا هاتووچۆی گەرمیان بۆ لای سەركرادیەتی سیاسی كورد بوو بۆ یەكهەڵوێستیو یەكگوتاری و بەشداربوون بەمەرج لەگەڵ لایەنی زۆرینەی شیعە لەحكومەتدا، بەڵام ئەمڕۆكە هەر ئەوان بەبێ كورد گەڕانەوە بەغداو بەبێ كورد بەشدارییان لەحكومەتی زۆرینە كردو زۆرینەی دەستكەوتیشان وەرگرت. لەكاتێكدا ئەوانەی ئێستا بوونەتە جێگری سەرۆك كۆمار لەسەردەمی بەڕێز مام جەلال كە سەرۆك كۆمار بوو داوای سەرۆك كۆمارییان دەكردو بەجێگر رازی نەبوون. لەكاتێكدا ئێمە (كورد) ئەگەر بەگوشاری دەرەكی نەبووایە لەسەر بەغداد پێموایە دەقیقەی نەوەدیش پێڕا نەدەگەیشتین بەشداری ئەم حكومەتە بین كە بەبێ كورد بەرنامەی خوێندرایەوەو پۆستەكانیش دابەشكرانو دیاریكران كە ئەگەر بەراورد بكەین لەگەڵ حكومەتەكانی پێشوو لەرووی ژمارەی وەزیرو پۆستەكانەوە ئەو كاتە ژمارەكە زیاتر بوو.
- كورد سێ مانگ مۆڵەتی بۆ حكومەتی عەبادی داناوە، لەگەڵ ئەوەی پێم وایە كەسایەتی گۆڕین گرنگ نییە بەئەندازەی گۆڕینی بیـركردنەوەكان. زۆر كەس لایانوایە مالكی و عەبادی دوو رووی یەك دراون، بەڵام دیسان تازە كورد بەڵێنی داوەو ناتوانێت پەشیمان بێتەوە. ئەگەر بەمێژووی هاوپەیمانییەكاندا بچینەوە ناتوانین ئومێدیان لەسەر بنیاد بنێینو تەنها بەیەكڕیزیو یەكخستنی تواناكانمان دەتوانین وابكەین دۆستەكان متمانەیان لەلا دروست ببێتەوە كە ناتوانن ئەم شەڕەی دژە تیرۆر بێ كورد بكەنو ناتوانن عیراقی یەكگرتوو و سەركەوتوو بێ كورد پێكبهێنن، یان ئەوەتا هاوسەنگی رابگرن یان ئەوەتا رێگا نەگرن لەمافی چارەی خۆنووسینی كورد.
ئەمڕۆ هەموومان پێویستمان بەبیركردنەوەی تازەو هۆشیارانەو لێپرسراوانە هەیە. شكستی هێزی پێشمەرگەو كورد لەهەر شوێنێك بێت كاردانەوەی بۆ سەر هەموومان وەكو یەكوایە، چ لەكۆبانی بێتو چ لەشەنگالو جەلەولا. هەر بیر لەسەركەوتنو هێز نەكەینەوە، با لەرێگەی هێزەوە بیر لەدروستكردنی بەرنامەیەكی سیاسی پتەوبكرێتەوە لەجیاتی دژایەتیو شكاندنی یەكترو هێنانەوەی بڕوبیانووی حزبایەتی كردن. باهەموو مەترسییەكان لەبەرچاو بگرین هەتا دوێنێ وەزیری دەرەوەی عیراق كورد بوو كەمێك مەترسی كەمتر بوو، بەڵام ئەمڕۆكە كەسێكە كە پێشتر سەرۆك وەزیران بوو كورد لایبرد لە پۆستەكەی. ئایا دەكرێت بیركردنەوەی گۆڕابێت؟ با جارێكیتر رێككەوتنێكی جەزائیر لەسەر دەستی وڵاتێكیتر نەكرێتو ئایندەی كورد لەسەر حزبایەتی بەرتەسكو دژایەتیكردنی یەكتر نەكرێتە قوربانییەكیتر. بیر لەئاشتەوایی ناوچەكە بكرێتەوە، كێو چۆنو لەسەر چ بنەمایەك دروست دەبێت.
دوابڕیار هەڵدەگرین بۆ شیكردنەوەو رای خوێنەرو سیاسەتمەداران. هەموو ئەم رووداوانە لەمێژووی دوورو نزیكی بزووتنەوەی رزگاریخوازی گەلی كورد روویانداوە. باشترە لەبری قسەو قسەڵۆك یەك تۆز خۆمان بەو رابردووەوە ماندوو بكەینو هەڵەكانمان دیاریبكەینو ئەنجامەكانی لەگەڵ ئەمڕۆكە بەروارد بكەین. بزانین ئەوەمان بۆ دەردەكەوێت كە ئەوەندەی هەڵەی ستراتیژی دوژمنانی كورد هەلیان بۆ رەخساندوین، ئەوەندە بەرنامەی ستراتیژی خۆمان نەهاتۆتە دی.
ئێوارەي رۆژي هەيني 26/9/2014 لە نيويۆرك شاندي هەرێمي كوردستان، كە پێكهاتبوو لە دكتۆر فوئاد حسێن سەرۆكي ديواني سەرۆكايەتي هەرێمي كوردستان و فەلاح مستەفا بەرپرسي پەيوەنديەكاني دەرەوەى حكومه ت، لە چوارچێوەي شاندي عێراقي و لە پەراوێزي كۆبوونەوەكاني خولي 69يەميني كۆمەڵەي گشتي نەتەوە يەكگرتووەكان، ئامادەي دانيشتني پێشكەش كردني ووتاري دكتۆر فوئاد مەعسوم سەرۆك كۆماري عێراقي فيدڕاڵ بوون.
رۆژي چوار شەممە 24/9/2014 شاندي هەرێمي کوردستان کە پێهاتووە لە دکتۆر فوئاد حسێن سەرۆکي ديواني سەرۆکايەتي هەرێمي کوردستان و فەلاح مستەفا بەرپرسي پەيوەنديەکاني دەرەوەي حکومەتي هەرێم لە چوارچێوەي شاندي عێراق بەشداريان کرد لە 69يەمين کۆبوونەوەي ساڵانەي کۆمەڵەي گشتي نەتەوە يەکگرتووەکان لە نيويۆرک.
لە کۆبوونەوەکەدا کە ووڵاتاني ئەندام لە نەتەوە يەکگرتووەکان تيايدا بەشدارن، سکرتێري گشتي نەتەوە يەکگرتووەکان و سەرۆکي ووڵاتاني بەشدار ووتاري خۆيان پێشکەش دەکەن و تيايدا باس لە بارودۆخ و پرسە گرينگەکاني جيهان دەکرێت. هاوکات لە پەراوێزي ئەم کۆبوونەوەيەدا چەندين کۆبوونەوەي لاوەکي لەنێوان سەرۆک و بەرپرساني باڵاي ووڵاتاني جيهان ئەنجام دەدرێت.
ئەوەي گرينگە ئەوەيە کە کۆبوونەوەکەي ئەمساڵي کۆمەڵەي گشتي نەتەوە يەکگرتووەکان لە کاتێکدايە کە هاوپەيمانيەکي نێودەوڵەتي بۆ رووبەڕووبوونەوەي مەترسيەکاني گرووپي تيرۆرستي داعش لە ناوچەکە پێکهاتووە کە گرينگي تايبەتي بۆ هەرێمي کوردستان و عێراق و ناوچەکە هەيە. ئەمەش وێڕاي قەيراني سوريا و ئۆکرانياو نەخۆشي ئيبۆلا.
هەروەها بەشداري شاندي هەرێم لەو کۆبوونەوەيەدا لەچوارچێوەي شاندي عێراق گرنگي خۆي هەيە بۆ ئەنجامداني ديدار لەگەڵ بەرپرساني باڵاي ووڵاتاني جيهان بۆ پەرەپێداني پەيوەنديەکان و گەياندني پەيامي هەرێم و بۆ بەدەستهێناني پشتيواني و هاوکاري. ئەمەش وێڕاي ديدارو کۆبوونەوە لەگەڵ بەرپرساني باڵاي نەتەوە يەکگرتووەکان و ئاژانسەکاني سەر بەو رێکخراوە.
لە لايەکي ديکەوەو رۆژي سێ شەممە 23/9/2014 شاندي هەرێمي کوردستان بەشداريان کرد لە کۆبوونەوەي لوتکەي ژينگە لە نيويۆرک، کە تيايدا ژمارەيەکي بەرچاو وەزيراني دەرەوەي ووڵاتان و بەرپرساني ئاژانسەکاني نەتەوە يەکگرتووەکان ئامادەي بوون.
لە کۆبوونەوەکەدا گفتوگۆ کرا دەربارەي ئەو هەڕەشەو مەترسيانەي کە کەوتووەتە سەر ژينگە، کەمکردنەوەي ئەو هەڕەشەو مەترسيانەش وەک ئەرکێکي گرينگي کۆمەڵگەي نێودەوڵەتي باسي لێوەکرا. بۆ ئەم مەبەستەش سوود وەرگرتن لە تەکنەلۆژياي پێشکەوتوو وەک يەکێک لە چارەسەرەکان گفتوگۆي لەبارەوە کرا. هاوکات هەماهەنگي بەردەوامي نێوان ووڵاتاني جيهان بۆ رووبەڕووبوونەوەي مەترسيەکان وەک ئەرکێکي نێودەوڵەتي باسي لێوە کرا.
جێگەي باسە شاندي هەرێمي کوردستان کە نزيکەي دوو هەفتەيە گەيشتووەتە ئەمريکا بۆ ئەنجامداني ديدارو کۆبوونەوە لەگەڵ بەرپرساني ئيدارەو کۆنگريسمان و سيناتۆرەکاني ئەو ووڵاتە بە مەبەستي بە دەستهێناني پشتيواني و هاوکاري مرۆيي و سەربازي زياتر بۆ هەرێمي کوردستان، لە ئێستاشدا شاندي هەرێم لە چوارچێوەي شاندي عێراقي بۆ ئامادەبوون بەشداري کردن لە 69يەمين کۆبوونەوەي ساڵانەي کۆمەڵەي گشتي نەتەوە يەکگرتووەکان لە ويلايەتي نيويۆرک لە ئەمريکان و بڕياريش وايە لە پەراوێزي ئەم بەشداري کردنەدا چەندين کۆبوونەوەي ديکە لەگەڵ بەرپرساني باڵاي ووڵاتان و ئاژانسەکاني نەتەوە يەکگرتووەکان بۆ هەمان مەبەست ئەنجام بدەن.
لە درێژەى سەردانە فەرمیەکەیدا بۆ ئەمریکا رۆژى چوارشەممە 17/9/2014 فەلاح مستەفا بەرپرسى پەیوەندیەکانى دەرەوەى حکومەتى هەرێم بەشدارى لە مێزگردێکدا کرد کە لە لایەن ئەنجومەنى پەیوەندیەکانى دەرەوە رێکخرابوو.
لە مێزگردەکەدا کە زیاتر لە 20 کەسایەتى ئەکادیمى و بەرپرسانى باڵاى پێشووى ئەمریکاو شارەزایانى کاروبارى دەرەوە کە کاریگەریان لەسەر بڕیارەکانى واشنتۆن هەیە ئامادەى بوون، بەرپرسى پەیوەندیەکانى دەرەوە پوختەیەکى پێشکەش کرد دەربارەى دوایین پەرەسەندنەکان و هێرشەکانى پێشمەرگە و هەماهەنگى و هێرشە ئاسمانیەکانى ئەمریکاوگفتوگۆ سیاسیەکان لەگەڵ حکومەتى نوێى فیدڕاڵى عێراق و هەروەها دەربارەى بارودۆخى مرۆیی ئاوارەو پەناهەندەکان لە ئەرزى واقعدا. هاوکات جەختى لە پابەندبوونى حکومەتى هەرێم بۆ تێکشاندنى گرووپى تیرۆرستى داعش کردەوە.
لە هەمان رۆژدا بەرپرسى پەیوەندیەکانى دەرەوە پێشوازى کرا لە لایەن سەرۆکى لیژنەى کاروبارى دەرەوەى کۆنگرێس، ئێد رۆیس، و ئیلیۆت ئێنگڵ بەرپرس لە هەمان لیژنە.
لە مێزگردێکدا کە نزیکەى دە لە ئەندامانى لیژنەکە لە هەردوو پارتى ئەمریکایی و ئەندام لە کۆنگرێس تێیدا بەشداربوون، فەلاح مستەفا چەند باسێکى دەربارەى بارودۆخى سیاسى و ئاسایش و پەرەسەندنە مرۆییەکان لە کوردستان و عێراق پێشکەش کرد، هاوکات وەڵامى چەند پرسیارێکى ئامادەبووانى سەبارەت بەو پرسانە دایەوە.
لە چەند دیدارێکى دیکەى جیاجیادا بەرپرسى پەیوەندیەکانى دەرەوە لەگەڵ سیناتۆر جەیمس ریچ لە لیژنەى پەیوەندیەکانى دەرەوەى سێنات و کونگرێسمان دەینا رۆراباکەر و پێتى کینگ کۆبووەوەو باسى لە دوایین پەرەسندنەکان لە هەرێمى کوردستان و هەماهەنگیەکانى نێوان ئەمریکاو هێزەکانى پێشمەرگەو حکومەتى هەرێم بۆ بەرەنگاربوونەوەى هێزەکانى تیرۆرستى داعش کرد.
لە لایەکى دیکەوە ماریو دیاز بالارت لە کۆنگرێس پێوازى لە فەلاح مستەفا کرد. لە دیدارەکەدا بەرپرسى پەیوەندیەکانى دەرەوە ئەوپەرى سوپاسگوزارى پێشکەش کرد بۆ هەوڵەکانى ئەمریکا لە چیاى شنگال و لە تەواوى هەرێم، وە داواى بەردەوامبوونى ئەمریکاى کرد بۆ پشتیوانى کردنى کوردستان لەڕووى ئابوورى بۆ تێکشان و رووخاندنى داعش. لە لایەکى دیکەشەوە داواى پێدانى هاوکارى مریی بۆ ئاوەرەکانى ناوخۆو پەناهەندەکان لە هەرێم کرد. لاى خۆشیەوە ماریو گووتى من سەرسامم بە خەڵکى کوردستان و جێگەى شانازیە کە لەگەڵیاندا لەشەڕى رێکخراوێکى دڕندە شەڕ دەکەین.
ئەمڕۆ بەڕێز فەلاح مستەفا بەرپرسی پەیوەندیەكانی دەروەی حكومەت پێشوازی لە شاندێكی یەكێتی ئەوروپا كرد كە پێكهاتبوو لە بەڕێز چارلس ستیوارت بەرپرسی بەشی سیاسی، كلۆنێل روپیرت پولڤێرتافت سكرتێری یەكەمی سەرۆكی ستافی سەربازی یەكێتی ئەوروپا، و بەرێز خاتوو ئڤیجا كراڤسینكۆ ڕاوێژكاری بەڕێوبەری گشتی.
مەبەستی سەرەكی سەردانی شاندەكە بۆ ئاڵوگۆركردنی زانیاری بوو دەربارەی گۆرانكاریە سیاسی و ئەمنیە نۆیكان كە بەسەر هەرێم و عیراقدا هاتووە، هەوەها چۆنیەتی زیادكردنی ڕۆڵی مرۆیی و سەربازی یەكێتی ئەوروپا لە هەرێمی كوردستان و دانانی ستراتیجیەتێكی درێژخایەن بۆ بەهێزكردنی پەیوەندیەكانی هەردوولا.
لە دیدارەكەدا كە كاروان جەمال جێگری بەرپرسی فەرمانگە ئامادەبوو، بەرێز فەلاح مستەفا بەخێرهاتنی شاندی یەكێتی ئەوروپای كرد و هەروەها سوپاسی هەڵوێستی یەكێتی ئەوروپا و ووڵاتانی ئەندامی كرد بۆ بەدەنگەوە هاتن لە قەیرانی ئێستای هەرێمی كوردستان. بەڕێزیان ئەوەشی خستەڕوو كەوا حكومەتی هەرێم فشارێكی زۆری لەسەرە و كار لەسەر سێ تەوەرەی سەرەكی دەكات ئەویش هەوڵدان بۆ بەدەست هێنانی مافە ڕەواكانی گەلی كوردستان لەم پڕۆسە سیاسیە نوێیەی عیراق، شەڕكردن دژی تیرۆر و دابین كردنی یارمەتی پێویست بۆ پەناهەندە و ئاوارەكان كە ژمارەیان نزیكەی 1.5 ملیون كەس زیاترە سەڕەڕای ئەوەی بودجەی هەرێم بڕاوە و كێشەكانیش لەگەڵ بەغدا هەر بەردەوامە.
بۆیە هەرێمی كوردستان پێویستی بە پشتوانی كۆمەڵگای نێودەوڵەتی هەیە بە تایەتی لە ڕووی مرۆیی و سەربازی بۆ شەڕی دژە تیرۆر و شكست پێكهێنانی ڕێكخراوی تیرۆرستی داعش و یارمەتیدانی هەموو پەناهەندە و ئاوارەكان و كەم كردنەوەی ئازارەكانیان.
بەڕێزیان هیوای ئەوەی خواست كەوا پردێكی پتەو لەنێوان هەرێمی كوردستان و یەكێتی ئەوروپا دروست ببێت و جۆر و ئاستی نوێنەرایەتیان لە هەرێم بەهێزتر بكەن و بەرزبكەنەوە.
ئەمڕۆ بەڕێز فەلاح مستەفا بەرپرسی پەیوەندیەكانی دەرەوەی حكومەت پێشوازی لە شاندی كۆڕبەندی ئابووری جیهانی كرد WEF كە پێكهاتبوون لە میرۆسلاڤ دوسێك بەرپرسی بەشی ڕۆهەڵاتی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقیا و ماپیو گریگ بەڕێوەبەری پێشكەوتوو كە بە مەبەستی پتەوكردنی پەیوەندیەكان و خۆ ئامادەكردن بۆ لوتكەی كۆڕبەندی ئابوری جیهانی لە ئیستەنبول ڕۆژی 28-29/9/2014 سەردانی هەرێمی كوردستان دەكەن.
لە میانەی سەردانەكەدا شاندی ناوبراو دەستخۆشی لە كارو چالاكیەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان و هێزی پێشمەرگە كرد كە توانیان بەرەنگاری گرووپی تیرۆرستى داعش ببنةوه و ژیانی هاووڵاتیان لە مەترسی بپارێزن. هەروەها چەند زانیاریەكیش دەربارەی گۆرانكاریە سیاسی و ئەمنیە نۆیەكان كە بەسەر هەرێم و عیراقدا هاتووە ئاڵوگۆركرا.
لە بەرامبەردا فەلاح مستەفا بەخێرهاتنی شاندی ناوبراوی كرد و سوپاسی كۆمەڵگای نێودەوڵەتی كرد بۆ ڕزگاركردنی پێكهاتە نەتەوەیی و ئایینیە جیاجیاكانی عیراق لە هێرشی تیرۆرستان و پاراستنی مانای دیموكراسی و پێكەوەژیان. بەڕێزیان ئەوەشی خستەڕوو خەڵكی كوردستان متمانەی تەواوی بە تواناكانی پێشمەرگە هەیە و لەو باوەڕەدایە ئەگەر پێكهاتەكانی تری عیراق كۆك بن لەسەر هەمان سیاسەت ئەوا دەتوانرێت شكست بە تیرۆر بهێنرێت.
بەڕێزیان گووتی پێویستە ڕێگەی دیالۆگ و گفتوگۆ بەكاربهێنرێت لە نێوان پێكهاتە جیاجیاكان بۆ دۆزینەوەی چارەسەر بۆ ئەم كێشە قووڵانەی عیراق و كۆتایی بەم شەڕ و ئاژاوە بهێنرێت.
بەرپرسی پەیوەندیەكانی دەرەوەی حكومەت هەڵوێستی هەرێمی كوردستانی سەبارەت بە پێكهێنانی حكومەتی تازەی عیراق بۆ شاندی میوان خستەڕوو، سەبارەت بە كۆمەك و هاوكاری بۆ ئاوارەكان بەڕێزیان هیوای خواست ووڵاتانی جیهان بەردەوام بن لە پێشكەشكردنی كۆمەك و یارمەتیەكان.
دوایین هەواڵەکان
- سهرۆك نێچيرڤان بارزانى پێشوازى له باڵيۆزى بهريتانيا كرد
- سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان پێشوازی لە باڵیۆزی بەریتانیا لە عێراق دەکات
- عەباس غەزالی: نووسین و چاپکردنی "فەرھەنگیی زارەکیی موکریان" شانازییەکی بێ پایانە
- پەیامی پیرۆزبایی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان بەبۆنەی جەژنی نەورۆز
- سهرۆكى ههرێمى كوردستان نامهيهكى پيرۆزبايى له وهزيرى دهرهوەى توركياوه پێدهگات
- سهرۆك نێچيرڤان بارزانى و دوو گرووپى پهرلهمانتارانى ئهڵمانى كۆبوونهوه
- سهرۆك نێچيرڤان بارزانى و سهرۆك وهزيرانى ئهرمهنستان تاوتوێى پهيوهندييهكان دهكهن
- سهرۆك نێچيرڤان بارزانى لهگهڵ خاوهنشكۆ شاى ئوردن كۆبووهوه
- كارنامهى سهرۆك نێچيرڤان بارزانى له كۆنفرانسى ئاساييشى ميونشن تهواو بوو
- سهرۆك نێچيرڤان بارزانى: عێراق و ههرێمى كوردستان، پێويستييان به يهكێتيى ئهورووپايه